Europejska Wspólna Polityka Rolna (WPR) nie jest pojęciem nowym, natomiast nigdy wcześniej nie wywoływała ona tyle dyskusji i kontrowersji odnośnie do jej założeń i celów zaplanowanych na lata 2023–2027. Warto więc nieco szerzej spojrzeć na WPR i jej znaczenie dla rozwoju europejskiego rolnictwa i sektora produkcji żywności, a także mieszkańców wsi.
Trochę historii
Pisząc o wspólnej polityce rolnej, należy cofnąć się w czasie aż do lat 50 ub.w., gdy powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Jednym z jej filarów miało być silne rolnictwo zapewniające bezpieczeństwo żywnościowe. W 1962 r., po prawie 140 godzinach negocjacji, ministrowie sześciu krajów założycielskich uzgodnili zasady WPR. W tym miejscu warto przedstawić sylwetkę holenderskiego polityka Sicco Mansholta, którego określa się niejednokrotnie jako ojca WPR. Będący rolnikiem Mansholt doskonale pamiętał klęskę głodu, która nawiedziła Holandię pod koniec II wojny światowej. Jego celem jako Ministra Rolnictwa Holandii, a potem pierwszego członka Komisji Europejskiej odpowiedzialnego za rolnictwo było zapewnienie każdemu dostępu do żywności za przystępną cenę. Udać mogło się to tylko wtedy, gdyby kraje EWG były samowystarczalne pod tym względem. Propozycje przygotowane przez Mansholta opierały się na połączeniu systemu bezpośrednich dopłat do upraw i ziemi nadającej się pod uprawę, a także wprowadzeniu gwarantowanych cen minimalnych wraz z mechanizmem ich wspierania. Jednym z ważnych elementów było także wprowadzenie ceł importowych oraz kwot wwozowych na niektóre towary importowane z krajów spoza EWG. Mansholt uważał, że należy wspierać nowoczesne technologie w rolnictwie po to, aby zwiększyć produkcję i konkurencyjność gospodarstw. Jego propozycja, określana często jako „plan Mansholta” wywołała olbrzymie dyskusje w poszczególnych krajach członkowskich EWG. Jedną z głównych obaw podnoszonych przez lokalne organizacje było ryzyko upadku małych gospodarstw. Osiągnięcie porozumienia wymagało przezwyciężenia wielu przeszkód, ale ostatecznie w 1968 r. Komisja opublikowała memorandum w sprawie reformy WPR, zwane też „planem Mansholta”. W ciągu kolejnych lat WPR bardzo mocno ewoluowała, choć jej zasadnicze cele wyznaczone 50 lat temu pozostały bez zmian.
Na oficjalnej stronie przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce WPR definiowana jest jako partnerstwo między sektorem rolnym i społeczeństwem, między Europą i rolnikami. Jej cele to:
• wspieranie rolników i poprawa wydajności rolnictwa przez zapewnienie stabilnych dostaw żywności po przystępnych cenach;
• zapewnienie unijnym rolnikom odpowiedniego standardu życia;
• wspieranie zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i przeciwdziałania zmianie klimatu;
• ochrona obszarów wiejskich i krajobrazów w całej UE;
• kultywowanie gospodarki wiejskiej przez promowanie zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle rolno-spożywczym i w sektorach powiązanych.
Źródło: https://poland.representation.ec.europa.eu/strategie-i-priorytety/kluczowe-dzialania-ue-dla-polski/polskie-rolnictwo-w-ue_pl
WPR po polsku, czyli jak to wyglądało w 15 rocznicę akcesji do UE
Europejska WPR, jak i mechanizmy nią rządzące nie były znane polskim rolnikom do końca lat 80-tych XX w., co więcej – przedstawiano je „w krzywym zwierciadle” propagandy PRL. Wraz z wstąpieniem Polski do UE polskie rolnictwo stało się częścią WPR. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi tak podsumowuje 15 lat polskiej obecności w UE:
Obecna rocznica stanowi dobrą okazję do podsumowań i oceny zmian, jakie w wyniku integracji z UE nastąpiły w sektorze rolno-żywnościowym i na obszarach wiejskich naszego kraju. Akcesja do UE oznaczała dla polskiego rolnictwa istotną zmianę prawnych i ekonomicznych warunków funkcjonowania. Bilans obecności polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich w UE wypada zdecydowanie korzystnie.
Przed akcesją pojawiało się wiele obaw, że polskie rolnictwo i sektor spożywczy nie będą w stanie sprostać konkurencji, a Polskę zaleje żywność z krajów UE-15. Rolnicy bali się, że będą zmuszeni ograniczyć produkcję, a ich dochody zmniejszą się znacząco. Obawy te nie sprawdziły się. Włączenie Polski do jednolitego rynku europejskiego potwierdziło silną markę polskich produktów rolno-spożywczych i zdolności dostosowawcze polskiej wsi.
Od momentu przystąpienia Polski do UE rośnie dodatnie saldo wymiany handlowej produktami rolno-spożywczymi. Polska jest liderem w UE w produkcji drobiu, owoców, pieczarek. Obecnie na eksport trafia 80% polskiej wołowiny, 45% drobiu i 30% produktów mleczarskich. W 2018 r. wartość eksportu produktów rolno-spożywczych wyniosła prawie 30 mld euro. W porównaniu z 2004 r. oznacza to sześciokrotny wzrost wartości sprzedaży żywności za granicą.
Rozwój eksportu był możliwy m.in. dzięki modernizacji gospodarstw rolnych i unowocześnieniu przetwórstwa rolno-spożywczego przy wykorzystaniu środków unijnych. Obecnie Polska ma jeden z najnowocześniejszych sektorów przetwórstwa w Europie. Dynamiczna modernizacja gospodarstw rolnych po akcesji do UE była możliwa dzięki przedsiębiorczej postawie wielu rolników, kolejnym programom wsparcia inwestycji (SAPARD, SPO, PROW) oraz realizacji dopłat bezpośrednich.
Polskie rolnictwo i wieś od początku akcesji wykorzystało z budżetu WPR ponad 50 mld euro. Środki te, łącznie z pozostałymi funduszami UE i dofinansowaniem krajowym, wpłynęły na wzrost konkurencyjności rolnictwa, dochodów rolniczych i poprawę jakości życia na wsi. Procesy modernizacji i restrukturyzacji, sukcesy eksportowe i wsparcie w ramach WPR pozytywnie wpłynęły na poziom dochodów w rolnictwie. Dane statystyczne wskazują, że w okresie 2004–2018 dochody na pełnozatrudnionego rolnika zwiększyły się dwukrotnie. Wzrost ten nie spowodował jednak zniwelowania dotychczasowych dużych zróżnicowań między dochodowością w rolnictwie i pozostałymi działami gospodarki w kraju.
Członkostwo Polski w UE wiąże się z koniecznością wypełniania licznych i kosztownych standardów, wymogów i norm nałożonych na rolników czy przetwórców rolnych. Chociaż zwiększają one istotnie koszty produkcji, to zapewniają wysoką jakość żywności i wiarygodność polskich produktów, wpływając na sukces na unijnych i pozaunijnych rynkach.
Z poprawy efektywności rolnictwa i przetwórstwa korzystają także polscy konsumenci, przede wszystkim przez dostęp do bogatej oferty produktów spożywczych najwyższej jakości po umiarkowanych cenach. Pozytywne efekty członkostwa odczuwają także mieszkańcy wsi. Ich nominalne dochody od 2004 r. wzrosły dwukrotnie. Istotnie zmniejszył się dystans rozwojowy między miastem a wsią, zarówno pod względem poziomu infrastruktury, wyposażenia gospodarstw domowych, jak i dostępu do edukacji i innych usług.
W ramach programów rozwoju obszarów wiejskich na realizację celów związanych z przedsiębiorczością oraz infrastrukturą na obszarach wiejskich od wejścia Polski do UE przeznaczono ponad 5 mld euro. Wsparcia udzielono na tworzenie i rozwój infrastruktury technicznej, wodno-kanalizacyjnej i drogowej. Wspierano także dostęp do obiektów rekreacyjnych, sportowych i kulturalnych.
Polska aktywnie uczestniczy w procesach decyzyjnych na poziomie UE, wpływając na kształt wielu regulacji unijnych oddziałujących na budżet rolny, obszary wiejskie i rolnictwo. W perspektywie dalszego funkcjonowania w strukturach UE należy podkreślić walory polskiej wsi i rolnictwa, które wpisują się w oczekiwany przez konsumentów model rolnictwa zrównoważonego społecznie, środowiskowo i ekonomicznie.
Źródło: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/15-lat-polskiego-rolnictwa-w-unii-europejskiej
Nowa WPR, nowa sytuacja, nowe wyzwania
Gdy świętowaliśmy 15-lecie obecności Polski w UE, w Brukseli trwały intensywne dyskusje nad kształtem nowej WPR. Jednym z jej głównych założeń miało być osiągnięcie neutralności klimatycznej rolnictwa EU. To właśnie wtedy pojawiło się pojęcie Zielonego Ładu w rolnictwie (z ang. Green Deal), z którym w dużej części kojarzona jest nowa WPR (piszemy o tym szerzej w kolejnym artykule). Pamiętać należy, iż z założenia WPR to każdorazowo decyzja polityczna, która ma pogodzić interesy różnych grup politycznych, społecznych czy gospodarczych, ale także uwzględnić sytuację poszczególnych krajów członkowskich. W planowanej na lata 2023–2027 perspektywie WPR założenia są bardzo ambitne, co powoduje, iż budzą one tyle samo nadziei co obaw – szczególnie po stronie samych rolników.
W ramach WPR każdy z krajów członkowskich zobowiązany został do opracowania krajowego planu strategicznego, w którym określa potrzeby i narzędzia, działania i cele oraz sposoby i mechanizmy wsparcia dla rolników. Przypominamy, iż WPR wspiera prawie 7 milionów beneficjentów w całej UE i zapewnia żywność dla 447 milionów Europejczyków. O tym, jak kluczowy jest to projekt dla całej Europy, niech świadczy fakt, iż obejmuje 1/3 całego budżetu UE, co daje kwotę 386,6 miliarda euro.
Z perspektywy 2022 r., po doświadczeniach pandemii Covid-19 oraz wobec agresji Rosji na Ukrainę samowystarczalność żywnościowa nabiera nowego znaczenia. Pozostaje pytanie, czy cele założone w nowej perspektywie WPR nie są zbyt ambitne i czy nie ucierpią na tym nie tylko sami rolnicy, ale także konsumenci w całej Europie. Pamiętajmy, że UE jest największym światowym eksporterem żywności, warto więc przyjrzeć się, czy nie wpłynie to na jej konkurencyjność na światowych rynkach.
„Nowa WPR – szansą i wyzwaniem dla Polski”
Komisja Europejska w ramach działania IMCAP corocznie ogłasza konkurs na projekty kampanii informacyjnych i promocyjnych dotyczących WPR. Mimo iż kolejne edycje tego prestiżowego konkursu ogłaszane są w Brukseli od prawie dekady, dopiero drugi raz akceptację Komisji Europejskiej uzyskał projekt z naszego kraju, który będzie realizowany przez Wydawnictwo Plantpress w terminie od sierpnia 2022 r. do lipca 2023 r. W ramach naszego projektu będziemy przedstawiać nową WPR z różnych perspektyw, pokazywać związane z nią nadzieje, szanse, ale także wyzwania, przed którymi stoją nie tylko polscy rolnicy i ogrodnicy, lecz również cały sektor związany z produkcją żywności. Będziemy wykorzystywać szerokie spektrum kanałów komunikacji: od publikacji prasowych, filmów video, przez media cyfrowe, po webinaria i szkolenia. W ramach projektu powstała także dedykowana strona internetowa www.politykarolna.eu, której głównym założeniem jest prezentowanie informacji o nowej WPR w przystępny i praktyczny sposób. Zależy nam, aby informacje te dotarły nie tylko do samych rolników, ale też do jak najszerszego grona Polaków.
Adam Paradowski
Plantpress
