Ocena zasobności gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych ma na celu ustalenia potrzeb nawozowych roślin. Dzięki badaniu gleby możliwe jest precyzyjne ustalenie zawartości składników odżywczych w glebie, a mianowicie azotu, fosforu, potasu oraz magnezu i wapnia. Duże znaczenie odgrywa również określenie wartości pH gleby, gdyż odczyn odgrywa zasadniczą rolę w dostępności i przyswajaniu składników pokarmowych przez rośliny.
Potrzeba oceny odczynu gleby oraz jej zasobności w makroskładniki jest zgodna z Kodeksem Dobrych Praktyk Rolniczych, jak również z zasadami integrowanej produkcji roślin. Najczęściej analiza gleby, którą można wykonać w Stacjach Chemiczno-Rolniczych obejmuje oznaczenie pH w roztworze KCl oraz zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.
Ocena stanu gleby stanowi jeden z zasadniczych wymogów dotyczących uczestniczenia w programach rolnictwa zrównoważonego i ekoschematów, czyli dobrowolnych jednorocznych działań realizowanych w celu podniesienia dopłat obszarowych, a także realizacji celów środowiskowych i klimatycznych Wspólnej Polityki Rolnej. Wprowadzenie tego programu ma na celu działania mające pozytywny wpływ na żyzność gleby, poprawę jakości plonów roślin uprawnych, jak również stosowanie racjonalnego nawożenia. Najczęściej wybieranym ekoschematem jest rolnictwo węglowe. W ramach planu strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej określono związane z nim dobre praktyki, które obejmują między innymi opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia oraz prowadzenie międzyplonów ozimych i wsiewek śródplonowych. Działania w ramach dobrych praktyk mają na celu poprawę zasobności gleby w materię organiczną i wodę, jak również obniżenie dawek stosowanych nawozów mineralnych. Jednakże aby je w pełni i z dobrym skutkiem realizować niezbędne jest wykonanie badania gleby w aspekcie jej odczynu oraz zasobności w przyswajalne formy składników pokarmowych.
Nawożenie roślin bez wcześniejszej oceny zasobności gleby jest mało efektywne i może skutkować ograniczeniem wykorzystania potencjału plonotwórczego roślin, jak również może wiązać się ze stratami składników pokarmowych. Prowadzenie technologii nawożenia dostosowanej do aktualnego odczynu i zasobności gleby w przyswajalne dla roślin formy składników pokarmowych stanowi gwarancję sukcesu ekonomicznego producenta rolnego, bowiem umożliwia dostosowanie nawożenia roślin nie tylko do ich potrzeb pokarmowych, ale również do zasobności gleby w składniki pokarmowe. Skutkuje to najczęściej obniżeniem stosowanych dawek nawozów, co przekłada się na redukcję kosztów związanych z nawożeniem roślin. Ma to również swój aspekt środowiskowy, gdyż ogranicza przedostawanie się nadmiaru składników nawozowych do wód powierzchniowych, co ma szczególne znaczenie w przypadku azotu i fosforu, ograniczając możliwość wystąpienia zjawiska eutrofizacji wód.
Analiza gleb Polski
Analiza gleb Polski wskazuje, że około 1/3 gleb naszego kraju charakteryzuje się nadmiernym zakwaszeniem, zaś udział gleb z przedziału o potrzebach wapnowania określanych jako konieczne, potrzebne i wskazane wynosi około 50%. Biorąc pod uwagę zasobność gleb Polski w składniki pokarmowe szacuje się, że bardzo niską i niską zasobność w fosfor przyswajalny stwierdza się na prawie 30% użytków rolnych, w potas na około 35%, a w przyswajalne formy magnezu na 27% gleb użytków rolnych. W glebach Polski najbardziej deficytowymi pierwiastkami z grupy mikroskładników są bor i miedź. Nieco lepiej wygląda sytuacja w przypadku manganu, żelaza i cynku.
Termin i sposób pobierania prób glebowych
Najkorzystniejszym terminem pobierania próbek glebowych jest okres po żniwach, przed nawożeniem rośliny następczej. Najważniejszym elementem wpływającym na prawidłową ocenę stanu zasobności gleby w składniki pokarmowe, a tym samym na ustalenie optymalnego programu nawożenia, jest właściwe pobranie reprezentatywnej próbki glebowej. Próbki należy pobierać z wierzchniej warstwy gleby (0 – 20 cm) przy pomocy specjalnej laski glebowej, a w przypadku jej braku przy użyciu łopaty.
Próbki średnie
Badaniom poddawane są próbki średnie, które powstają poprzez wymieszanie 15 – 20 próbek pierwotnych, które powinny być pobierane z miejsc charakteryzujących się podobnym układem warunków przyrodniczych, takich jak gatunek gleby czy ukształtowanie terenu oraz warunków agrotechnicznych, a mianowicie ten sam przedplon, nawożenie i uprawa. Dopuszczalne jest pobranie jednej próbki średniej spod różnych upraw, jednak pod warunkiem, że wykazują one podobne wymagania nawozowe i uprawowe, jak również należą do tego samego właściciela.
Próbka średnia powinna reprezentować obszar do 4 ha. Próbek glebowych nie należy pobierać z miejsc charakteryzujących się odmiennymi parametrami glebowymi, a mianowicie z brzegów pól, miejsc po rowach melioracyjnych, zagłębieniach i bruzdach oraz z miejsc znajdujących się na silnych wzniesieniach terenu. Próbki glebowe można pobierać w ciągu całego okresu wegetacyjnego, począwszy od wiosny do późnej jesieni. Poza tym próbki glebowe nie powinny być pobierane po nawożeniu organicznym oraz po wniesieniu nawozów mineralnych, jak również w okresach nadmiernej wilgotności gleby, bądź też w czasie suszy.
dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni
fot. dr inż. Katarzyna Szulc
