Na przestrzeni ostatnich kilku lat ochrona biologiczna za pomocą różnych biopreparatów znajdują coraz większe zastosowanie w szeroko pojętym rolnictwie. Wykorzystanie biopreparatów na większą skalę, obserwuje się głównie w takich gałęziach rolnictwa jak sadownictwo, warzywnictwo czy uprawy pod osłonami lub kwiaciarstwo. Natomiast w typowych roślinach rolniczych, tj. zboża kłosowe, wykorzystanie biopreparatów w ochronie jest nadal znikome, jednak nie wynika to z winy plantatorów tylko z ich znikomej liczby.
Postępujące zanieczyszczenie środowiska rolniczego spowodowane nadmiernym użyciem syntetycznych agrochemikaliów, doprowadziło do tego, że większość społeczeństwa świadomie wybiera produkty, które są wytwarzane w sposób zbliżony do bardziej naturalnego z poszanowaniem agrofitocenozy. Presja społeczna wynikająca z coraz większej ekologizacjii życia społecznego oraz Dyrektywy Unijne, jakie pojawiły się w ostatnich 10 latach (np. wprowadzenie przepisów dotyczących integrowanej produkcji i ochrony roślin czy ostatnio tzw. strategia „Od pola do stołu” w ramach Europejskiego Zielonego Ładu – notabene chyba nie do końca przemyślana), wymusiły na plantatorach ograniczenie stosowania syntetycznych ś.o.r., a na firmach produkujących ś.o.r, podjęcie nowych kroków zmierzających do wprowadzenia na rynek większej liczby środków biologicznych (biopreparatów). Wydaje się, że głównym celem tych przedsięwzięć powinno być jednak stopniowe zastępowanie starszych substancji czynnych, nowszymi związkami (mniej ekotoksycznymi) oraz poszukiwanie naturalnych związków, substancji czy organizmów żywych, które mogłyby być pozyskane do produkcji biopreparatów, wykorzystanych do ograniczania populacji agrofagów zagrażających uprawom rolniczym. Czy tak się stanie w najbliższej przyszłości? – czas pokaże, wygląda jednak na to, że na razie jesteśmy na początku drogi… długiej drogi jak się wydaje, liczonej raczej w dekadach a nie w latach jak by to chciała UE.
Biopreparaty w rolnictwie
Na początek bardzo ważna informacja a mianowicie w Polsce biopreparaty, które pełnią funkcję biologicznych środków ochrony roślin, muszą otrzymać rejestrację z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, która wynika z Rozporządzenia Komisji Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 1107/2009 z dnia 21 października 2009 roku oraz Rozporządzenia Komisji (UE) 2022/1438 z dnia 31 sierpnia 2022 roku. Tylko takie biopestycydy są dopuszczone do legalnego obrotu, sprzedaży i wykorzystania w naszym krajowym rolnictwie!
Według definicji biopreparaty to grupa środków ochrony roślin, która w swoim składzie może zawierać np. wyselekcjonowane żywe organizmy lub odpowiednio przygotowane produkty ich metabolizmu, formy przetrwalnikowe bakterii oraz substancje pochodzenia naturalnego, np. roślinne.
W obrębie biopreparatów funkcjonuje również określenie biologiczne środki ochrony roślin, które definiuje się jako preparaty, które jako czynnik aktywny posiadają związki biochemiczne lub mikroorganizm. Do tej grupy zalicza się biopreparaty wytworzone na bazie makroorganizmów, np. pasożytnicze grzyby, roztocza, owady nadpasożytnicze i nicienie. Ze względu na czynnik ograniczający, można je podzielić na bioinsektycydy, biofungicydy, bioherbicydy, biobakteriocydy i bionematocydy.
Przykłady biologicznych ś.o.r. wykorzystywanych do ochrony zbóż
Aktualnie w naszym kraju dopuszczone do sprzedaży są jedynie 2 preparaty (1 bioinsektycyd i 1 biofungicyd), które zawierają w swoim składzie czynnik biologiczny antagonistyczny względem niektórych agrofagów wybranych przedstawicieli zbóż kłosowych.
Bioinsektycyd Naturalis (s.cz.spory grzyba Beauveria bassiana szczep ATCC 74040) – ten biopreparat w formie koncentratu na bazie oleju (OD) do sporządzania zawiesiny wodnej, wykazuje głownie działanie kontaktowe. Konidia grzyba B. bassiana szczepu ATCC 74040, przylegają do naskórka owadów i roztoczy, następnie kiełkują i wnikają do wnętrza ciała gospodarza. Śmierć następuje w ciągu kilku dni w wyniku mechanicznej penetracji grzybni B. bassiana, jako następstwo utraty wody i składników odżywczych w połączniu z wydzielaniem enzymów hydrolitycznych. Grzybnia B. bassiana po śmierci żywiciela rozwija w ciele owada strzępki, szukając wyjścia na zewnątrz. Wyrastają one na zewnątrz poprzez delikatne miejsca ciała szkodnika. Mają białe zabarwienie i są charakterystycznym objawem działania grzyba, które widać widoczne na ciele martwego owada. Strzępki, które wydostały się do środowiska, mogą zarazić następnego owada i kolejne, które znajdą się w pobliżu. Dzięki temu grzyb dalej spełnia swoje owadobójcze zadanie. Charakterystycznym objawem działania B. bassiana jest właśnie biała warstwa grzybni widoczna na ciele owada, stąd wywodzi się jej potocznie nazywa – biała muskardyna.
Środek ten można stosować między innymi w uprawie pszenicy orkisz, pszenicy płaskurki, pszenicy twardej, pszenicy samopszy oraz w życie jarym do ograniczania występowania wciornastków, drutowców i niektórych mszyc. Zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania wynosi 1,0-1,5 l/ha (zwalczanie wciornastków) w terminie od fazy pierwszego całkowicie rozwiniętego liścia do fazy pełnej dojrzałości (BBCH 11-89). Liczba zabiegów w sezonie wynosi maksymalnie 5 a odstępy miedzy zabiegami powinny wynosić co najmniej 5 dni. Natomiast do zwalczania drutowców maksymalna zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania wynosi 1,0-2,0 l/ha, którą można stosować od fazy pierwszego całkowicie rozwiniętego liścia do fazy pełnej dojrzałości (BBCH 11-89), maksymalnie 2 razy w sezonie wegetacyjnym w odstępach czasowych co najmniej 7 dniowych.
Środek Naturalis najskuteczniej działa przy niewielkim zasiedleniu roślin przez szkodniki (na początku ich pojawiania się) oraz przed widocznymi objawami żerowania w optymalnej temperaturze wynoszącej 20-250C w warunkach wysokiej wilgotności powietrza. Natomiast nie zaleca się stosować preparatu Naturalis w temperaturze poniżej 150C. Zabieg opryskiwania należy wykonywać wcześnie rano lub pod wieczór (poza okresem lotu owadów zapylających), bezwzględnie unikając silnego nasłonecznienia podczas zabiegów. Zastosowanie doglebowe, w celu zwalczania drutowców powinno odbyć się z użyciem odpowiednio dużej ilości cieczy użytkowej (200-1000 l/ha) w zależności od rodzaju i warunków uprawy.
Biofungicyd Polygreen Fungicide WP (s.cz.oospory grzyba Pythium oligandrum M1) –jego działanie przebiega dwutorowo, po pierwsze polega na zasiedleniu strefy korzeniowej i eliminacji grzybów chorobotwórczych, poprzez konkurencyjne oddziaływanie z jednoczesną stymulacją wzrostu rośliny chronionej, poprzez wprowadzenie do niej fitohormonów oraz fosforu i cukrów. Stymulacja ta rozpoczyna się podczas bezpośredniego kontaktu grzybni i młodej tkanki rośliny chronionej. A po drugie, poprzez działanie nalistne, które polega na wniknięciu do chorobotwórczej grzybni, prowadząc do jej rozkładu enzymatycznego (działanie fungistatyczne) z jednoczesnym wprowadzeniem różnych substancji, wpływających pobudzająco i wzmacniająco na własne mechanizmy odpornościowe rośliny chronionej (działanie stymulujące).
Środek Polygreen Fungicide WP można stosować w uprawie pszenicy ozimej, pszenicy jarej i jęczmieniu jarym do ochrony przed fuzariozą kłosów w następujących wariantach:
Pszenica ozima
– pierwszy zabieg wykonać jesienią w fazie 3-5 liści (BBCH 13-15),
– drugi zabieg przeprowadzić wiosną w fazie pełni krzewienia do wykształcenia liścia flagowego (BBCH 25-37),
– trzeci zabieg wykonać w fazie pełni kłoszenia do pełni kwitnienia (BBCH 55-65).
Zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania wynosi 0,1 kg/ha, którą można zastosować maksymalnie 3 razy w sezonie wegetacyjnym w odstępach czasowych co najmniej 14 dniowych.
Pszenica jara, jęczmień jary
– pierwszy zabieg wykonać wiosną w fazie pełni krzewienia do wykształcenia liścia flagowego (BBCH 25-37),
– drugi zabieg powtórzyć w fazie pełni kłoszenia do pełni kwitnienia (BBCH 55-65).
Zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania wynosi 0,1 kg/ha, którą należy zastosować maksymalnie 2 razy w sezonie wegetacyjnym w odstępach czasowych co najmniej 14 dniowych.
Środek Polygreen Fungicide WP najskuteczniej działa w temperaturze 12-250C. Zabieg opryskiwania należy przeprowadzić przy użyciu odpowiedniej ilości cieczy użytkowej (300-400 l/ha), najlepiej wcześnie rano lub pod wieczór (należy bezwzględnie unikać silnego nasłonecznienia podczas zabiegów). Należy pamiętać również i o tym iż środek Polygreen Fungicide WP, można zastosować nie wcześniej jak po upływie 7-10 dni od ostatniego zabiegu wykonanego syntetycznym fungicydem!
Przytoczone w tym artykule dwa przykłady, praktycznego wykorzystania biologicznych ś.o.r., nie są może imponujące (oczywiście jest pewien niedosyt!) ale przynajmniej mogą stanowić punkt wyjścia do tego aby już w niedalekiej przyszłości stać się podstawą nowoczesnej i bezpiecznej ochrony roślin. Aby tak się jednak stało to w ciągu najbliższych 10-20 lat, biopreparaty będą musiały stanowić istotniejsze źródło (przynajmniej 50%) noworejestrowanych, proekologicznych ś.o.r, wykorzystywanych w rolnictwie do biologicznej ochrony przed różnymi agrofagami.
dr inż. Tomasz R. Sekutowski – Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu
