Ochrona kukurydzy przed chorobami i szkodnikami na początku wegetacji

Kukurydza to druga najważniejsza roślina rolnicza w Polsce. Niekiedy określana jest mianem uprawy dla leniwych, ale każdy kto ją wysiewał co najmniej przez kilka sezonów wie, że wcale nie jest ją prosto uprawiać. Zagrożeń dla tej rośliny nie brakuje, włącznie z tzw. rynkowymi, które wpływają na opłacalność produkcji.

Wiosna to bardzo ważna pora roku pod kątem rozwoju kukurydzy, gdyż nie można zapominać, że to na tym etapie już zaczyna budować się struktura przyszłego plonu.

Pod kątem czynników środowiskowych wiadomo, że kukurydza jest mniej lub bardziej podatna na przymrozki, chłody, bardzo wysokie temperatury, silne promieniowanie słoneczne, nadmiar lub niedobory wody, nie zapominając o gradobiciach czy bardzo silnych wiatrach, które mogą mechanicznie uszkadzać plantacje. Sama kukurydza ma konkretne wymagania stanowiskowe, stąd, gdy te są nieodpowiednie i dodatkowo oddziałują na rośliny czynniki pogodowe to stresy środowiskowe mogą się pogłębiać, a to ma wpływ na wysokość i jakość plonu.

Obok wyżej wymienionych zagrożeń na rośliny czyhają także agrofagi. Jednymi z najważniejszych są chwasty, których jest około 100 gatunków. Chwasty są naturalnymi konkurentami kukurydzy o stanowisko, wodę, pokarm i światło, a że są lepiej dostosowane do środowiska niż ciepłolubna kukurydza siana w szerokich międzyrzędziach to bez ich ograniczania uprawa zakończyłaby się katastrofą. Badania IOR Rzeszów pokazały, że niechroniona w żaden sposób przed chwastami kukurydza dała o 60-70% niższy plon niż odchwaszczana czy to mechanicznie czy chemicznie. Bez dwóch zdań zatem należy plantacje odchwaszczać zalecanymi metodami, gdyż roślinność niepożądana ma istotny wpływ na kondycję roślin, począwszy od momentu wschodów kukurydzy. Poza tym nie można zapominać, że na niektórych chwastach mogą się namnażać szkodniki wielożerne, jak również i niektóre patogeny. Patrząc na praktykę rolniczą należy stwierdzić, że ograniczanie zachwaszczenia to najważniejszy a często jedyny zabieg ochrony roślin wykonywany w Polsce. To z tego powodu narodziła się teoria „rośliny dla leniwych”, którą tylko trzeba zasiać, nawieźć, odchwaścić i zebrać dobry plon. Ta teoria ma oczywiście podparcie, a jest nim głównie fakt, że nieliczne gospodarstwa posiadają możliwości techniczne i organizacyjne na ochronę wysokiego łanu dedykowanym do tego sprzętem. Gdy zatem nie ma sprzętu własnego, nie ma skąd go wynająć z najbliższej okolicy to nie ma się co dziwić, że ochrona zaczyna i kończy się na starcie wegetacji, ale czy na serio innych zagrożeń nie ma w kukurydzy?

Tu przechodzimy do coraz bardziej istotnego problemu jakim jest pojaw chorób i szkodników kukurydzy. W odróżnieniu od chwastów, te grupy agrofagów nie występują tak regularnie. Bardzo często ich liczny pojaw cechuje się lokalnością. Prawdą jest zatem, że nie każda plantacja wymaga bezpośredniej formy ograniczania pojawu chorób i szkodników. Na zagrożenie z ich strony bardzo duży wpływ obok pogody ma choćby stanowisko i jego okolica, zastosowane uproszczenia agrotechniczne, czy też kwestia podatności wysianych odmian na niektóre organizmy szkodliwe.

Spośród wiosennych zagrożeń ze strony patogenów największe znaczenie mają te, które mogą wywoływać zgorzel siewek oraz głownię guzowatą kukurydzy, tudzież lokalnie głownię pylącą kukurydzy. Na tym etapie rozwoju kukurydzy mają już także znaczenie te grzyby rodzaju Fusarium, które mogą w późniejszym czasie wywołać fuzariozę kolb oraz tzw. fuzariozę łodyg.

Wiosenne zagrożenia ze strony szkodników obejmują pojaw różnych organizmów. Mogą to być ptaki wydziobujące wysiane ziarniaki lub wyrywające siewki. Zgłaszane są szkody powodowane przez zwierzynę łowną, głównie dziki. Owadzie zagrożenia to głównie szkodniki glebowe, zwłaszcza drutowce, czasami pędraki, śmietki (kiełkówka i glebowa) oraz rolnice. Rośnie liczba zgłoszeń z pól prowadzonych w monokulturze o szkodliwości larw stonki kukurydzianej, które lokalnie wykładają dziesiątki hektarów. Bardzo powszechnym szkodnikiem młodych roślin kukurydzy jest ploniarka zbożówka, której szkodliwość w ostatnich latach mocno wzrosła, szczególnie w okresach chłodnych wiosen. Wiosną pojawiają także pierwsze osobniki mszyc, wciornastków, ale także choćby zwójkówki, ślimaki nagie oraz jeszcze kilka innych gatunków, głównie o znaczeniu marginalnym.

Dla potrzeb ograniczenia negatywnego wpływu patogenów i szkodników pojawiających się wiosną na wysokość i jakość plonów kukurydzy podejmuje się działania zmierzające do ograniczania liczebności ich populacji. W integrowanej ochronie kukurydzy przed szkodnikami do dyspozycji rolników pozostają cztery metody wpływania na liczebność oraz szkodliwość tej grupy agrofagów: agrotechniczna, hodowlana, biologiczna i chemiczna. Metody niechemiczne zawsze mają pierwszeństwo zastosowania. W niniejszym artykule zostaną opisane jedynie metody biologiczne i chemiczne dostępne do ograniczania niektórych wiosennych zagrożeń, gdyż warto wiedzieć, że część organizmów, zwłaszcza owadzich nie da się zwalczać w sposób bezpośredni z powodu braku zarejestrowanych środków ochrony roślin. Tutaj poważnym problemem jest sytuacja związana z ploniarką zbożówką, której nie da się na ten moment zwalczać, bo żaden insektycyd nie ma stosownej rejestracji w kukurydzy. Taka sytuacja ciągnie się już od kilku lat.

Ochrona przed wiosennymi zagrożeniami w przypadku chorób kukurydzy jest na ten moment wystarczająca pod kątem doboru preparatów, niemniej w przypadku szkodników jest ograniczona do kilku gatunków szkodników.

Wykaz aktualnie zarejestrowanych preparatów chemicznych w postaci zapraw nasiennych do ograniczania niektórych chorób i szkodników kukurydzy prezentują tabele 1 i 2. Warto kupując materiał siewny dowiedzieć się jaka zaprawa nasienna została na niego odgórnie zastosowana i czy nie ma potrzeby jego doprawienia zoocydem.  

Tabela 1. Zaprawy przeciwko chorobom grzybowym kukurydzy na sezon wegetacyjny 2024

Tabela 21. Zaprawy zoocydowe zarejestrowane do ochrony kukurydzy przed szkodnikami na sezon 2024

Obok zapraw nasiennych, plantatorzy kukurydzy do ograniczania drutowców i larw stonki kukurydzianej mogą użyć także mikrogranulaty oparte o teflutrynę, lambda-cyhalotrynę bądź cypermetrynę, które aplikuje się do gleby w czasie siewu kukurydzy. Żeby je użyć trzeba mieć siewnik dostosowany do aplikacji tego typu środków (tabela 3).

Tabela 3. Mikrogranulaty zarejestrowane do ochrony kukurydzy przed szkodnikami w 2024 r.

W zasiewach kukurydzy w okresie wiosennym zastosować można także biopreparat nematologiczny, który jest przeznaczony do ograniczania larw stonki kukurydzianej w sytuacji, gdy kukurydza jest wysiewana w monokulturze. Używa się tu owadobójczego nicienia gatunku Heterorhabditis bacteriophora (tabela 4). Takie biopreparaty oparte o pożyteczne nicienie nie podlegają w Polsce rejestracji, gdyż zawierają makroorganizmy. Biopreparat po rozrobieniu w wodzie aplikuje się do gleby rzędowo za pomocą podajnika do nawozów płynnych w trakcie siewu kukurydzy. Uwolnione do wilgotnej gleby larwy infekcyjne nicienia aktywnie szukają larw stonki i je pasożytują doprowadzając do ich śmierci. Trzeba mieć jednak świadomość, że susza wiosenna to czynnik ograniczający aktywność nicieni owadobójczych w glebie.

Tabela 4. Preparaty zawierające nicienie do ograniczania larw stonki kukurydzianej na kukurydzy zwykłej i cukrowej (nie wymagają rejestracji)

Na etapie siewów kukurydzy można także użyć zarejestrowany biofungicyd mikrobiologiczny, który zawiera w sobie grzyba Trichoderma asperellum (tabela 5). Biopreparat aplikuje się rzędowo w trakcie siewu kukurydzy za pomocą dozownika do mikrogranulatów. Służy on do zabezpieczania roślin przed grzybami rodzaju Fusarium, które w późniejszym okresie wegetacji mogą skutkować pojawem fuzariozy kolb oraz fuzariozy łodyg. Grzyb T. asperellum działa nie tylko antagonistycznie wobec patogenów, ale sam potrafi na nich pasożytować ograniczając w ten sposób ich rozwój.

Tabela 5. Biofungicyd zarejestrowany do ochrony kukurydzy zwykłej przed chorobami grzybowymi w 2024 roku

Jeżeli gdziekolwiek w kraju są problemy ze ślimakami nagimi w uprawach kukurydzy to w przypadku ich pojawu można także stosować zarejestrowane moluskocydy (tabela 6).

Tabela 6. Moluskocydy zarejestrowane do ochrony kukurydzy przed szkodnikami na rok 2024

Źródło: Rejestr środków ochrony roślin MRiRW: 15.03.2024

Dr hab. inż. Paweł K. Bereś, prof. IOR-PIB, mgr Łukasz Kontowski – Instytut Ochrony Roślin – PIB, Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie