Brak zabezpieczenia dodatkowych środków finansowych w ramach WPR 2023–2027 nie pozwoli na realizację obniżenia zużycia chemicznych środków ochrony roślin, czyli EZŁ powinien zostać usunięty z prac legislacyjnych UE, jako pomysł ideologiczny oraz utopijny – mówi dr hab. Roman Kierzek, profesor i dyrektor Instytutu Ochrony Rośliny – Państwowego Instytutu Badawczego z siedzibą w Poznaniu.
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy to placówka o kilkudziesięcioletniej historii. Czy mógłby Pan przybliżyć pokrótce tę historię?
Dr hab. Roman Kierzek (RK): Instytut Ochrony Roślin – PIB jest państwową jednostką badawczo-rozwojową nadzorowaną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jest to ważny ośrodek naukowo-badawczy, wdrożeniowy, upowszechnieniowy i konsultacyjno-ekspercki w zakresie ochrony roślin, w tym także organizmów kwarantannowych. Pierwszą siedzibą władz nowo powstałego Instytutu Ochrony Roślin były Puławy, ale już w 1952 r. przeniesiono dyrekcję do Warszawy. Kolejna zmiana lokalizacji związana była ze stonką ziemniaczaną – słynnym i poważnym wówczas problemem upraw ziemniaka. Warto w tym miejscu wspomnieć, że wówczas powierzchnia uprawy ziemniaka przekraczała 2 mln ha – dziś pod uprawą tego gatunku znajduje się jedynie ok. 200 tys. ha. Kierowanie Instytutem powierzono wówczas prof. dr hab. Władysławowi Węgorkowi, który specjalizował się w zagadnieniu stonki ziemniaczanej, siedzibę Instytutu przeniesiono natomiast w 1956 r. do Poznania.
Przed Instytutem postawiono szerokie i wielokierunkowe zadania mające na celu zapobieganie występowaniu chorób, szkodników i chwastów oraz ich zwalczanie, a także ochronę plonów w magazynach. Już wtedy za konieczne uznano badania ekologiczne nad zmianami środowiska rolniczego, zachodzącymi pod wpływem stosowania różnych metod ochrony roślin.
Instytut Ochrony Roślin – PIB zaczął się intensywnie rozwijać. Utworzono oddział Instytutu w Sośnicowicach oraz trzy Terenowe Stacje Doświadczalne: w Białymstoku, Toruniu i Rzeszowie. W 1963 r. Instytut przejął gospodarstwo rolne w Winnej Górze, tworząc na jego bazie Rolniczy Zakład Doświadczalny. Obecnie mieści się tam również Polowa Stacja Doświadczalna Instytutu, w której pracownicy prowadzą ważne badania naukowe, a także przedrejestracyjne badania środków ochrony roślin. W latach 70. XX w. Instytut uzyskał uprawnienia do przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych, w 2008 r. nadano mu status Państwowego Instytutu Badawczego. Bardzo ważnymi inwestycjami było oddanie do użytku Centrum Kongresowego Hotelu IOR oraz Centrum Badań Organizmów Kwarantannowych, Inwazyjnych i Genetycznie Zmodyfikowanych.
Czym obecnie zajmuje się Instytut, jaki jest zakres prowadzonych badań?
RK: Instytut Ochrony Roślin – PIB prowadzi działalność naukową, wdrożeniową, upowszechnieniową oraz usługową, która obejmuje ogół zagadnień związanych z ochroną roślin uprawnych w Polsce.
W Instytucie realizowane są badania dotyczące m.in. biologii, szkodliwości oraz metod zwalczania agrofagów, naukowych podstaw integrowanej ochrony roślin, ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym, systemów wspomagających decyzje o potrzebie wykonania zabiegów, pozostałości i jakości środków ochrony roślin, a także wykonywane są analizy PRA (pest risk assessment). Jednostki IOR-PIB są przygotowane do prowadzenia badań wymaganych w procesie rejestracyjnym m.in. środków ochrony roślin, nawozów i biostymulatorów, roślin uprawnych, analizy jakościowej plonów oraz oceny ryzyka powstawania odporności agrofagów na środki ochrony roślin.
W Instytucie działają unikalne w Polsce, doskonale wyposażone jednostki: Klinika Chorób Roślin i Bank Patogenów – świadcząca usługi z zakresu identyfikacji chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybowych roślin, oraz Centrum Badań Organizmów Kwarantannowych, Inwazyjnych i Genetycznie Zmodyfikowanych – nowoczesny obiekt, który spełnia najwyższe standardy bezpieczeństwa fitosanitarnego (SL3). Nasza jednostka jest upoważniona do prowadzenia badań skuteczności działania wszystkich rodzajów środków ochrony roślin, badania ich pozostałości, jakości i oryginalności. Instytut organizuje corocznie Sesję Naukową – Konferencję Ochrony Roślin, inne konferencje, seminaria, warsztaty, a także szkolenia. W ubiegłym roku IOR-PIB przystąpił do Szkoły Doktorskiej AgroBioTech PhD (założycielami byli: Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego – PIB, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB oraz Instytut Ogrodnictwa – PIB).
Instytut ściśle współpracuje m.in. z instytucjami rządowymi, z krajowymi i zagranicznymi jednostkami badawczo-rozwojowymi, a także z ośrodkami doradztwa rolniczego jak i producentami rolnymi.
Od początku swej historii Instytut Ochrony Roślin – PIB prowadzi aktywną działalność upowszechnieniową. Wydaje m.in. dwa kwartalniki naukowe: Journal of Plant Protection Research i Progress in Plant Protection, metodyki integrowanej produkcji i ochrony roślin i poradniki sygnalizatora. Od 1961 r. organizuje coroczną konferencję, Sesję Naukową poświęconą aktualnym zagadnieniom z obszaru ochrony roślin.
W trakcie ponad 70-letniej działalności Instytut Ochrony Roślin – PIB w sposób zasadniczy wpłynął na rozwój ochrony roślin w Polsce.
W jaki sposób działalność Instytutu przekłada się na praktykę działań rolników?
RK: Instytut Ochrony Roślin – PIB od 5 lat prowadzi na swojej stronie internetowej Platformę Sygnalizacji Agrofagów, którą bardzo licznie odwiedzają rolnicy i ogrodnicy, a także doradcy oraz pracownicy PIORiN-u. Na Platformie zawarte są aktualne informacje o zagrożeniach roślin, które powodują szkodniki oraz patogeny upraw rolniczych i ogrodniczych. Również na Platformie podawane są informacje przydatne do prowadzenia Integrowanej Produkcji Roślin (IP). Na podstawie upoważnienia MRiRW w IOR-PIB opracowywany jest wykaz środków ochrony roślin (ś.o.r), które mogą być stosowane w ramach systemu IP.
W ramach dotacji celowej MRiRW w Instytucie powstają metodyki integrowanej produkcji roślin rolniczych. Podobne metodyki, dotyczące upraw ogrodniczych, opracowuje Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach.
Od lat 60. ubiegłego wieku Instytut opracowuje zalecenia ochrony roślin, które obecnie dostępne są w wersji elektronicznej. Na terenie Polowej Stacji Doświadczalnej IOR-PIB w Winnej Górze k. Środy Wlkp. prowadzone są doświadczenia z zakresu integrowanej ochrony roślin, a ich wyniki upowszechniane są wśród doradców rolniczych, słuchaczy studiów podyplomowych, czy też rolników i producentów rolnych. W Klinice Chorób Roślin IOR-PIB prowadzone są od 2010 r. badania diagnostyczne różnych gatunków roślin rolniczych, jak i warzyw (np. pomidorów, cukinii, ogórka).
Instytut prowadzi szkolenia doradców, którzy przekazują najnowszą wiedzę z zakresu ochrony roślin najlepszym praktykom – w ten sposób wdraża się postęp, także w produkcji roślin rolniczych i ogrodniczych.
Od 2000 r. IOR-PIB prowadzi studia podyplomowe w zakresie Integrowanej Produkcji Roślin ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego, w których biorą udział głównie doradcy i producenci rolni.
Czy w pracach Instytutu uwzględniane są założenia Europejskiego Zielonego Ładu?
RK: Instytut już od ponad 50 lat prowadzi badania nad integrowaną ochroną roślin, która uwzględnia pierwszeństwo stosowania metod niechemicznych, w tym głównie wykorzystania środków biologicznych. W Polsce produkcja pod osłonami, w szklarniach (np. pomidorów i ogórków) oparta jest niemal w 100% na metodzie biologicznej. W uprawach rolniczych nadal w bardzo małym stopniu wykorzystuje się środki biologiczne, gdyż ich aktywność jest silnie uzależniona od przebiegu warunków klimatycznych. Dlatego też efekty działania tych środków są dość zróżnicowane. W najbliższych latach w produkcji roślin rolniczych środki biologiczne z dużym prawdopodobieństwem będą pełnić rolę uzupełniającą do metody chemicznej, opartej na syntetycznych środkach ochrony roślin.
Europejski Zielony Ład zakładał zmniejszenie o 50% zużycie chemicznych środków ochrony roślin we wszystkich krajach członkowskich UE, bez uwzględnienia aktualnego poziomu chemizacji w danym kraju UE. W Polsce aktualnie zużywa się 2,3 kg/ha substancji czynnych (s.cz.), natomiast w Niderlandach stosuje się średnio 10,9 kg/ha, czyli ponad 4-krotnie więcej. Średnia dla całej UE wynosi 3,2 kg/ha s.cz. i aktualnie połowa państw członkowskich UE zużywa poniżej tej wartości. IOR-PIB zaproponował, aby kraje stosujące poniżej średniej dla całej UE nie miały obowiązku obniżania poziomu zużycia środków ochrony roślin.
Na podstawie informacji z IOR-PIB w Planie Strategicznym, który został zatwierdzony 31 sierpnia 2022 r. podano, że ograniczenie stosowania środków ochrony roślin w Polsce w ramach EZŁ, czyli m.in. strategii „Od pola do stołu”, będzie mogło wynosić od 3,11 do 7,48%, czyli wielokrotnie mniej niż redukcja o 50%.
W ramach EZŁ od 2023 r. realizowane są ekoschematy, które m.in związane są z ochroną roślin, czyli integrowaną produkcją roślin oraz biologiczną ochroną roślin. IOR-PIB zaproponował, żeby znacząco zwiększyć powierzchnię upraw z IP w Polsce (obecnie finansowanie dot. około 28 tys. ha), poprzez płatności w ramach WPR, która na podstawie EZŁ nakazuje zmniejszenie chemizacji, m.in. poprzez stosowanie metod biologicznych. Także fundusze przeznaczone na ekoschemat dotyczący stosowania biologicznej ochrony roślin, powinny zostać znacząco powiększone (obecnie dotyczy to tylko 5 tys. ha). Finansowanie tego ekoschematu powinno zostać zwiększone, bo 400 zł/ha, zabezpiecza koszty tylko jednego zabiegu ochronnego, a w metodzie biologicznej wykonuje się nawet kilka aplikacji w sezonie wegetacyjnym. W 10 państwach UE już od kilku lat z funduszy krajowych dopłaca się około 50% kosztów zakupu środków biologicznych.
Brak zabezpieczenia dodatkowych środków finansowych w ramach WPR 2023–2027 nie pozwoli na realizację obniżenia zużycia chemicznych środków ochrony roślin, czyli EZŁ powinien zostać usunięty z prac legislacyjnych UE, jako pomysł ideologiczny oraz utopijny.
IOR-PIB od ponad pół wieku rozwija badania pozostałości środków ochrony roślin, także w uprawach roślin ogrodniczych, w tym warzyw. Badania nad pozostałościami wykazują, że od kilku lat wzrasta problem z pozaetykietowym stosowaniem środków ochrony roślin w uprawie warzyw. UE wycofując substancje czynne środków ochrony roślin, nie analizuje problemu braku preparatów, które mogą zabezpieczyć m.in. warzywa przed stratami spowodowanymi agrofagami. W latach 2021–2023 UE wycofała 60 substancji czynnych środków ochrony roślin, natomiast zezwoliła na wprowadzenie tylko 2 nowych s.cz. Takie działanie uniemożliwia prawidłową ochronę roślin, w tym szczególnie warzyw.
Rozmawiał Radosław Minkowski
