Szacuje się, że na około 25% powierzchni gleb uprawnych świata produkcję rolniczą ograniczają czynniki chemiczne, w tym głównie zakwaszenie. Szacuje się, że uregulowanie odczynu gleb w Polsce doprowadziłoby do kilkunastoprocentowego wzrostu plonów roślin uprawnych, przy zachowaniu istniejącej struktury zasiewów. Poprawa właściwości gleb, poza korzyściami w aspekcie rolniczym, odgrywa także istotną rolę w aspekcie środowiskowym.
Wapnowanie gleb podnosi ich żyzność, wpływając na poprawę ich właściwości chemicznych, biologicznych i fizycznych, co stwarza korzystne warunki do wzrostu i rozwoju roślin. Poza tym uzyskane plony odznaczają się lepszymi parametrami jakościowymi. Jednak efekt wapnowania mierzony zwiększeniem plonu zależy od stopnia zakwaszenia gleby oraz wrażliwości uprawianego gatunku rośliny na jej kwaśny odczyn.
Wpływ wapnowania na właściwości chemiczne gleb
Wapnowanie zwiększa dostępność dla roślin wielu składników pokarmowych. Wpływa na przyspieszenie rozkładu substancji organicznej oraz procesu nitryfikacji, które najintensywniej przebiegają, gdy odczyn jest słabo kwaśny lub obojętny. Przeciwdziała gazowym stratom azotu oraz prowadzi do lepszego pobierania przez rośliny azotu w formie amonowej. Wpływa także na uruchomienie przyswajalnego dla roślin fosforu, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia wykorzystania go z nawozów oraz z gleby. Wapnowanie gleb, podobnie jak w przypadku azotu, nie wpływa w zasadniczy sposób na pobieranie potasu, jednakże w przypadku gleb zwapnowanych, rzadko obserwuje się negatywne skutki nadmiernego odżywienia roślin potasem.
Wapnowanie gleb wpływa na dostępność dla roślin wielu mikroelementów. Przy wysokich dawkach nawozu odkwaszającego dochodzi do unieruchomienia manganu, boru, miedzi i cynku, z kolei zwiększa się dostępność dla roślin molibdenu. Stosowanie nawozów wapniowych wpływa na szybsze uruchamianie składników pokarmowych z nawozów naturalnych i organicznych.
Wpływ wapnowania na właściwości biologiczne gleb
Wapnowanie korzystnie wpływa na rozwój pożytecznej mikroflory glebowej. Mikroorganizmy glebowe różnią się między sobą co do wartości optymalnego pH, jednak znaczna większość gatunków mikroflory glebowej najlepiej rozwija się przy odczynie gleby zbliżonym do obojętnego. Bakterie biorące udział w procesach rozkładu substancji organicznej rozwijają się lepiej na glebie zwapnowanej. Rozkład ten prowadzi do powstania prostych związków, które stają się dostępne dla roślin. Regulacja odczynu gleby do słabo kwaśnego lub obojętnego jest ważna ze względu na rozwój bakterii wiążących wolny azot z powietrza, zarówno tych wolno żyjących, jak i symbiotycznych. Zabieg ten prowadzi także do ograniczenia szkodliwych dla roślin grzybów i pasożytów.
Wpływ wapnowania na właściwości fizyczne gleb
Wapnowanie wpływa na właściwości fizyczne gleb, co przejawia się między innymi tworzeniem związków mniej rozpuszczalnych w wodzie, ograniczając ich wypłukiwanie w głębsze warstwy profilu glebowego. Związki te dzięki cementowaniu gruzełków uodparniają je na działanie wody, co jest korzystne zwłaszcza na glebach ciężkich. Gleby takie, gdy są bardziej wilgotne nie zlepiają się, z kolei wysuszone nie twardnieją i nie tworzy się na nich skorupa. Prowadzi to do łatwiejszej uprawy roślin na tego typu glebach. Wapnowanie przyczynia się również do lepszej przewiewności gleb.
Aplikacja nawozów wapniowych, szczególnie węglanowych, prowadzi do zmniejszenia zawartości wolnych oraz związanych z kationami jednowartościowymi kwasów humusowych, jak również wzrostu zawartości kwasów fulwowych i huminowych związanych z wapniem, co w konsekwencji wpływa na poprawę jakości i ilości próchnicy glebowej.
W ramach realizacji założeń nawozowych określonych w Europejskim Zielonym Ładzie znajduje się zabieg wapnowania gleb. Producenci rolni mogą korzystać ze wsparcia tego zabiegu w ramach nowej Wspólnej Polityki Rolnej. Dotyczy to tych producentów, którzy będą regularnie przeprowadzać badania pod kątem odczynu gleby oraz jej zasobności w przyswajalne formy składników pokarmowych i którzy na podstawie uzyskanych wyników będą opracowywać oraz stosować plan nawozowy, a w przypadku gleb odznaczających się kwaśnym lub bardzo kwaśnym odczynem wykonywać zabieg wapnowania.
dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni – Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
