Jeszcze do niedawna większości plantatorom uprawa międzyplonów kojarzyła się raczej z produkcją paszy (zielonki, siana, siano-kiszonki), w mniejszym stopniu z wykorzystaniem nawozowym czy zapobieganiu erozji wietrznej lub(i) wodnej oraz poprawą właściwości biologicznych gleby.
Obecnie kładzie się jednak większy nacisk na inne równie istotne właściwości roślin międzyplonowych a mianowicie zwiększanie aktywności biologicznej i żyzności gleby, poprawę jej struktury, zwiększenie materii organicznej w wierzchniej warstwie gleby, ograniczenie zachwaszczenia oraz fitosekwestracja CO2.
Jakie są korzyści wynikające z uprawy roślin międzyplonowych? Korzyści dla agrofitocenozy
Uprawa międzyplonów stanowi bardzo istotny element zapobiegający zubożeniu zasobów glebowych danego pola. Właściwe gospodarowanie tymi zasobami zwiększa (a w najgorszym przypadku pozostawia na tym samym poziomie) produktywność gleby.
Najczęściej wyróżniamy trzy rodzaje międzyplonów, tj. wysiewki międzyplonowe (wysiewane razem z głównym plonem lub w trakcie jego wegetacji), międzyplony ścierniskowe (wysiewane zaraz po zbiorze plonu głównego – okres letni) oraz międzyplony ozime (mieszanki wysiewane po zbiorze plonu głównego – okres letnio-jesienny).
Najczęściej plantatorzy stosują dwa ostatnie rodzaje międzyplonów ze względu na termin, łatwość wykonania siewu oraz korzyści ekologiczne wynikające z ich wprowadzenia do systemu zmianowania. Dzięki pokryciu gleby przez rośliny międzyplonowe, znacznemu ograniczeniu ulegają straty składników pokarmowych. Dzięki tzw. zazielenieniu danego pola zwiększa się również możliwość pochłaniania dwutlenku węgla i wiązania go w substancji organicznej. Międzyplony również bardzo wydajnie zapobiegają powstawaniu erozji zarówno wietrznej jak i wodnej (szczególnie jest to istotne w okresie pozbiorowym, kiedy pole pozostawione jest bez okrywy roślinnej). Ponadto rośliny międzyplonowe mogą być wykorzystane jako nawóz zielony, mulcz lub(i) rośliny ograniczające zachwaszczenie, fitosanitarne (zapobiegające zjawisku tzw. zmęczenia gleby), co w konsekwencji prowadzi do stworzenia sprzyjających warunków do rozwoju pożytecznej entomofauny i edafonu glebowego (zwiększenia bioróżnorodności), co oczywiście przekłada się później na zoptymalizowanie plonowania i zdrowotności kolejnych upraw następczych wysiewanych w plonie głównym. Ponadto coraz częściej międzyplony docenia się jako czynnik wpływający na łagodzenie negatywnych skutków ocieplania się klimatu. Wynika to z faktu iż jako dodatkowa szata roślinna stanowi bioźródło sekwestracji CO2 z atmosfery.
Międzyplony ścierniskowe i ozime – jakie grupy roślin i terminy siewu?
Międzyplon ścierniskowy utworzony powinien być przez wysiew co najmniej jednego najlepiej dwóch gatunków roślin w okresie od 1 lipca do 20 sierpnia. Powinien on znajdować się na polu co najmniej do dnia 15 października lub przez okres 8 tygodni od dnia jego wysiewu.
Do wyboru jest kilka gatunków roślin. W siewie jednogatunkowym dobrze sprawdzają się takie gatunki jak: groch pastewny, słonecznik, facelia błękitna, gryka zwyczajna, olejarka abisyńska, koniczyna aleksandryjska, len oleisty, seradela, wyka kosmata i siewna, bobik, łubiny, gorczyca biała, rzepak jary i ozimy czy rzodkiew oleista. Natomiast do mieszanki trójskładnikowej poleca się wykorzystać następujące gatunki: bobik (lub łubiny, grochy) oraz słonecznik i kapustę pastewna lub mieszankę dwuskładnikową składająca się z gorczycy białej i facelii.
Międzyplon ozimy w formie mieszanki musi być utworzony z co najmniej dwóch gatunków roślin w formie jarej lub ozimej (z wyłączeniem mieszanki złożonej wyłącznie z gatunków zbóż) z następujących grup roślin: zboża, oleiste, pastewne, bobowate drobnonasienne, bobowate grubonasienne, miododajne. Siewu międzyplonów ozimych dokonuje się w terminie od dnia 1 lipca do dnia 1 października i utrzymuje się je co najmniej do dnia 15 lutego roku następnego. Dopuszcza się możliwość wcześniejszego mulczowania, jednak nie wcześniej jak po 15 listopada. Co istotne w terminie od 1 lipca do 15 lutego obowiązuje bezwzględny zakaz stosowania środków ochrony roślin! Pamiętajmy aby skład gatunkowy mieszanek uwzględniał warunki pogodowe, wymagania glebowe (zasobność gleby) oraz gatunek rośliny uprawnej, który będzie siany w plonie głównym. Jeżeli będzie to zboże ozime to w międzyplonie unikamy komponentu zbożowego!
Korzyści dla plantatora
Mmiędzyplony mogą pełnić kilka funkcji, jednak ważne jest, aby wszystkie warunki dla każdej praktyki były spełnione. Od roku 2023 (w ramach WPR 2023-2027), obowiązuje tzw. Krajowy Plan Strategiczny, który wprowadza istotne zmiany dotyczące spełnienia warunków pozyskania dopłat bezpośrednich oraz dodatkowych płatności za działania, mające korzystny wpływ na klimat, środowisko oraz dobrostan zwierząt. Jedną z istotnych zmian jest odejście od zazielenienia i zasad wzajemnej zgodności. Natomiast w zamian wprowadzono zasadę tzw. warunkowości na którą składają się podstawowe wymogi w zakresie zarządzania (tzw. SMR) oraz normy dotyczące utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną (tzw. GAEC). Działania te mają przyczyniać się do łagodzenia zmian klimatu i przystosowania się do nich, wspierania zrównoważonego rozwoju i ochrony zasobów naturalnych tj. woda, gleba, powietrze oraz ochrony bioróżnorodności agroekosystemów.
GAEC 7 – zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych
W przypadku gdy grunty orne w gospodarstwie obejmują powierzchnię powyżej 10 ha, na tych gruntach uprawy prowadzi się w taki sposób, aby na powierzchni, co najmniej 40% gruntów ornych była prowadzona inna uprawa w plonie głównym niż uprawa prowadzona w tym plonie w roku poprzednim oraz na wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie oraz aby taka sama uprawa w plonie głównym nie była prowadzona dłużej niż 3 lata, przy czym do ustalenia spełnienia tego warunku bierze się pod uwagę uprawę w plonie głównym prowadzoną nie wcześniej niż w 2023 roku.
Powyższe zasady nie obowiązują w przypadku upraw korzystnie wpływających na poprawę i zachowanie potencjału gleby, takich jak: rośliny bobowate, trawy lub inne zielne rośliny pastewne, mieszanki roślin bobowatych drobnonasiennych z trawami oraz upraw wieloletnich.
Z wdrażania normy GAEC 7, wyłączone są gospodarstwa w których więcej niż 75% gruntów ornych jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych lub uprawy roślin bobowatych lub ugorowanych lub w których więcej niż 75% użytków rolnych stanowi trwałe użytki zielone (TUZ) lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych.
Gratyfikacja finansowa
Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-27, zakłada finansowanie dopłat do gospodarstw, które dostosują się do założeń wynikających z tego planu. W ramach normy GAEC 7, rolnicy otrzymują dopłaty finansowe do wysianych międzyplonów ozimych lub wsiewki śródplonowej.
Kwota ta jest ustalona poprzez Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z zapisami z dnia 27 lutego 2024 roku w sprawie stawek płatności za 2023 rok wartość 1 ha daje 1 punkt, co skutkuje uzyskaniem dopłaty w wysokości 104,89 zł. W przypadku międzyplonów wartość 1 ha jest równoważna 5 punktom, co daje wartość 524,45 zł/ha.
dr inż. Tomasz R. Sekutowski Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach – Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu
