Najkorzystniejszym terminem do przeprowadzenia zabiegu wapnowania jest okres od późnej wiosny do jesieni, bowiem zabiegi wykonane w późniejszym okresie, takie jak kultywatorowanie czy też talerzowanie dają możliwość dobrego wymieszania nawozu z glebą. Gorsze rezultaty uzyskuje się stosując zabieg wapnowania w okresie późnojesiennym przed wykonaniem orki zimowej.
Czy zimowe wapnowanie gleb jest efektywne?
Często jednak ze względu na nadmierną wilgotność gleby nie jest możliwe przeprowadzenie wapnowania w okresie jesiennym. W tym przypadku zabieg wapnowania można wykonać w okresie wiosennym, jednak zimowe wapnowanie gleb jest zdecydowanie lepszym terminem od okresu wczesnowiosennego. Wapnowanie w okresie zimowym umożliwia, poprzez dłuższy okres przebywania nawozów w glebie, ich efektywniejsze działanie, niż gdyby je zastosować w okresie wiosennym. Wynika to z faktu dłuższego kontaktu nawozu odkwaszającego z glebą i w efekcie tego jego dłuższego okresu rozpuszczania.
Zabieg zimowego wapnowania nie stanowi również zagrożenia dla środowiska, bowiem nawozy do odkwaszania gleb nie zawierają w swoim składzie biogenów, które w razie ewentualnego wymycia mogłyby zanieczyścić wody gruntowe. Poza tym należy podkreślić, że wapno węglanowe działa szybciej przy niższych temperaturach. Dodatkowo wraz z przemieszczającą się w okresie zimowy w głąb gleby wodą przemieszczają się również nawozy odkwaszające, co zwiększa ich efektywność działania.
Zasady zimowego wapnowania gleb
W przypadku wykonywania zabiegu wapnowania w okresie zimowym należy jednak uwzględnić kilka niezbędnych zasad aplikacji nawozów. Nie jest wskazane przeprowadzenie zabiegu wapnowania na glebach pokrytych grubą warstwą śniegu, bowiem przy roztopach doszłoby do przemieszczania się nawozu odkwaszającego wraz z wodą roztopową, co w konsekwencji doprowadziłoby do nierównomiernego odkwaszenia gleby. Nawozów do odkwaszania nie należy również stosować na glebach zmarzniętych do głębokości powyżej 30 cm. Przy aplikacji nawozu na zamarzniętą glebę mogłoby dojść do zmycia go z powierzchni w efekcie działania zimowych opadów atmosferycznych, względnie topniejącego śniegu. Nie ma natomiast przeciwskazań do wykonania zabiegu wapnowania na cienką warstwę śniegu, która w wielu przypadkach chroni nawóz przed jego stratami w efekcie działania wiatru.
Nie należy przeprowadzać wapnowania na glebach zalanych wodą, gdyż może to doprowadzić do zniszczenia struktury gleby. Dodatkowo w przypadku dużego uwilgotnienia gleby nie jest możliwe wymieszanie nawozów wapniowych z glebą, co znacznie ogranicza ich odkwaszające działanie.
W okresie zimowym nawozy do odkwaszania najlepiej aplikować rano, bowiem w tym czasie lekko zamarznięta gleba umożliwia wjazd sprzętu. Dobrze jest stosować nawozy wapniowe przed odwilżą, ponieważ umożliwi to powolne przemieszczanie nawozu do kilkucentymetrowej warstwy gleby.
W przypadku wapnowania gleby bardzo kwaśnej o pH poniżej 4,0 zimowe wapnowanie może być przeprowadzone pod każdą planowaną roślinę jarą , a nawet pod uprawę ziemniaków. W okresie zimowym nawozy do odkwaszania w zmniejszonych dawkach (o 30 do 50%) można również aplikować na trwałe użytki zielone, jednak pod warunkiem, ze te obszary nie są zalewane wodą w czasie wiosennych roztopów.
Wybierając formę nawozu do odkwaszania należy podkreślić, że w okresie zimowym dobrze sprawdza się forma węglanowa nawozów, przy czym wysoką reaktywność wykazuje kreda. Można w tym czasie z powodzeniem aplikować wapno granulowane. Nie jest natomiast wskazane stosowanie w okresie zimowym nawozów pylistych, ze względu na ich silną higroskopijność.
Wpływ wapnowania na właściwości fizyczne gleb
Wapnowanie gleb podnosi ich żyzność, poprzez wpływ na poprawę ich właściwości chemicznych, biologicznych i fizycznych. Wpływ wapnowania na właściwości fizyczne gleb przejawia się między innymi tworzeniem związków mniej rozpuszczalnych w wodzie, co przeciwdziała ich wypłukiwaniu w głębsze warstwy profilu glebowego. Związki te dzięki cementowaniu gruzełków glebowych uodparniają je na działanie wody, co jest szczególnie korzystne na glebach ciężkich. Gleby takie, gdy są bardziej wilgotne nie ulegają zlepieniu, natomiast wysuszone nie twardnieją i nie tworzy się na nich skorupa. Przyczynia się to do łatwiejszej uprawy roślin na tego typu glebach. Wapnowanie prowadzi również do lepszej przewiewności gleb.
Wniesione do gleby nawozy wapniowe przyczyniają się do zmniejszenia zawartości wolnych oraz związanych z kationami jednowartościowymi kwasów humusowych, jak również wzrostu zawartości kwasów fulwowych i huminowych związanych z wapniem, co w konsekwencji wpływa na poprawę jakości i ilości próchnicy glebowej.
Wpływ wapnowania na właściwości chemiczne gleb
Wapnowanie zwiększa dostępność dla roślin wielu składników pokarmowych. Wpływa na przyspieszenie rozkładu substancji organicznej oraz procesu nitryfikacji, które najefektywniej przebiegają przy odczynie słabo kwaśnym lub obojętnym. Zabieg ten przeciwdziała procesom denitryfikacji, które wiążą się ze stratami azotu oraz prowadzi do lepszego pobierania przez rośliny azotu w formie amonowej. Podwyższenie pH wpływa także na uruchomienie przyswajalnego dla roślin fosforu, co skutkuje zwiększeniem wykorzystania go z nawozów oraz z gleby. Wapnowanie gleb nie wpływa w zasadniczy sposób na pobieranie potasu, jednak w przypadku gleb zwapnowanych rzadko stwierdzane są negatywne skutki nadmiernego odżywienia roślin potasem.
Zabieg wapnowania wpływa na dostępność dla roślin wielu mikroelementów. Przy wysokich dawkach nawozów odkwaszających dochodzi do unieruchomienia manganu, boru, miedzi i cynku, natomiast zwiększa się dostępność molibdenu dla roślin. Dodatkowo stosowanie nawozów wapniowych wpływa na szybsze uruchamianie składników pokarmowych z nawozów naturalnych i organicznych.
Wpływ wapnowania na właściwości biologiczne gleb
Wapnowanie wpływa na rozwój korzystnej mikroflory glebowej. Mikroorganizmy glebowe różnią się między sobą co do wartości optymalnego pH, jednak znaczna większość gatunków bakterii najlepiej rozwija się gdy odczyn gleby jest zbliżony do obojętnego. Bakterie biorące udział w procesach rozkładu substancji organicznej rozwijają się lepiej na glebie zwapnowanej. Rozkład ten prowadzi do powstania prostych związków, które stają się dostępne dla roślin. Regulacja odczynu gleby do słabo kwaśnego lub też obojętnego jest istotna ze względu na rozwój bakterii wiążących wolny azot z powietrza, zarówno wolno żyjących, jak i symbiotycznych. Zabieg ten prowadzi także do ograniczenia szkodliwych dla roślin grzybów i pasożytów.
Wpływ wapnowania na plony roślin
Na glebach lżejszych zwyżki plonów w efekcie aplikacji nawozów odkwaszających są znacznie większe niż na glebach ciężkich. Na glebach bardzo kwaśnych o pH do 4,5 rośliny mało wrażliwe na zakwaszenie gleby w małym stopniu reagują na zabieg wapnowania, podczas gdy rośliny wrażliwe na niskie wartości pH w bardzo dużym stopniu reagują na ten zabieg. W przypadku gleb lekkich, o dużym udziale roślin odznaczających się słabą reakcją na wapnowanie, przeciętny efekt przeprowadzenia tego zabiegu jest mniejszy. Z kolei na glebach średnich i ciężkich, na których przeważają rośliny silniej reagujące na ten zabieg, obserwowany jest większy efekt wapnowania.
Tekst i foto: dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni
