Gleba to fundament rolnictwa. Jej struktura, skład chemiczny i biologiczny mają kluczowe znaczenie dla efektywności siewu, wzrostu roślin oraz plonów. Właściwa struktura gleby wpływa na dostępność wody, powietrza i składników odżywczych dla roślin, a także na łatwość wykonywania prac polowych, takich jak siew czy uprawa.
Biorąc pod uwagę skalę zastosowania , zabieg siewu w rolnictwie należy zaliczyć do najważniejszych w rolnictwie. W Polsce większość gruntów ornych przeznaczanych jest pod zasiewy, od wielu lat ta tendencja się utrzymuje. Najwięcej w Polsce uprawia się zbóż, roślin pastewnych i przemysłowych, stanowią około 90% upraw.
Celem uprawy gleby jest stworzenie najlepszych warunków do kiełkowania, wzrostu i plonowania roślin uprawnych. Odpowiednio uprawiana ziemia ma strukturę gruzełkowatą, która umożliwia właściwy rozwój korzeni i stwarza niezbędną przestrzeń dla organizmów żyjących w glebie. Gleba bez struktury gruzełkowatej jest trudna w uprawie, zbryla się i zakwasza. Struktura gruzełkowata poprawia żyzność gleby, odgrywa ważną rolę w kształtowaniu właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby oraz wpływa na stosunki wodno-powietrzne oraz cieplne
Efektywność siewu zależy w dużej mierze od jakości gleby. Gleba o nieodpowiedniej strukturze może utrudniać równomierne rozmieszczenie nasion, ich kiełkowanie oraz wzrost młodych roślin. Oto kilka kluczowych aspektów, na które wpływa struktura gleby:
- Głębokość siewu: Gleba o dobrej strukturze umożliwia precyzyjne ustawienie głębokości siewu, co jest kluczowe dla równomiernego kiełkowania nasion. Zbyt zbita gleba może utrudniać prawidłowe umieszczenie nasion, a zbyt luźna – prowadzić do ich przesuszenia.
- Kontakt nasion z glebą: Dobre przyleganie nasion do gleby jest niezbędne dla pobierania wody i składników odżywczych. Gleba o zbyt luźnej strukturze może utrudniać ten proces, podczas gdy zbyt zbita gleba może ograniczać dostęp tlenu.
- Retencja wody: Gleba o dobrej strukturze zatrzymuje wodę w strefie korzeniowej, co jest szczególnie ważne w okresie kiełkowania i wczesnego wzrostu roślin. Zbyt piaszczysta gleba szybko traci wodę, a zbyt gliniasta – może prowadzić do zastoju wody i gnicia nasion.
- Dostępność składników odżywczych: Struktura gleby wpływa na dostępność składników odżywczych dla roślin. Gleba o dobrej strukturze sprzyja aktywności mikroorganizmów glebowych, które przekształcają materię organiczną w formy dostępne dla roślin.
Aby poprawić jakość gleby należy liczyć się z tym, iż jest to proces długoterminowy. Jednak przed samym sezonem można wykonać działania, które pozwolą lepiej przygotować glebę. Warto zrobić badania gleby, dzięki temu określimy ph gleby. Jednak nie tylko odczyn gleby jest ważny. Również należy wziąć pod uwagę inne składniki mineralne gleby jak zawartość potasu, magnezu, fosforu czy siarki. Dzięki badaniom, można opracować zalecenia nawozowe, uwzględniające wielkości dawek poszczególnych składników koniecznych do aplikacji na określonych polach pod określone uprawy. Dzięki tym zaleceniom, aplikacja nawozów jest bardziej precyzyjna i adekwatna do potrzeb gleby oraz uprawianych na niej roślin. Skutkiem optymalizacji dawek i utrzymania odpowiedniego odczynu ph gleby jest obniżenie kosztów nawożenia i zwiększenie efektywności zabiegu. Prawidłowo nawożona gleba jest bardziej żyzna. Poprawie ulega jej struktura, parametry fizyczne, zwiększa się jej napowietrzenie, zdolność do magazynowania wody i utrzymania sprawności biologicznej. W takich warunkach roślina mocno się ukorzenia i sprawniej pobiera składniki pokarmowe niezbędne do prawidłowego rozwoju. Jedną z najlepszych metod poprawiającej strukturę gleby jest nawożenie nawozami naturalnymi. Nawozy naturalne poprawiają ilość próchnicy w glebie, dzięki czemu gleba ma lepszą zdolność do zatrzymywania wody i składników odżywczych. Dlatego warto nawozić obornikiem, gnojowicą. Również warto uprawiać poplony, czyli takie rośliny jak łubin, facelia czy gorczyca, po przyoraniu również wzbogacą glebę w próchnicę.
Kolejnym czynnikiem warunkującym poprawę jakości gleby jest prawidłowa jej uprawa, ważne jest by wyeliminować nadmierne zagęszczenie gleby, np. przez nadmierne ugniatanie.
Nadmierne ugniatanie i zagęszczenie gleby jest istotnym problemem z punktu widzenia późniejszego plonowania, oraz częściowo stwarza problemy przy uprawie zwiększając opory podczas pracy np. agregatami. Ugniatanie gleby kołami zmienia właściwości fizyczne gleby, wpływa na jej bilans wodny i próchniczy. Gleba o niewłaściwej strukturze ma mniejszą przepuszczalność wodną i powietrzną, spada w niej aktywność biologiczna i chemiczna, dlatego korzenie roślin rozwijają się trudniej niż w glebie o dobrej strukturze. Wielu nie zdaję sobie z tego sprawy, ale powierzchnia ugniatana kołami jest kilkakrotnie większa niż cała powierzchnia uprawianego pola podczas całego sezonu wegetacyjnego. Jeśli weźmiemy pod uwagę uprawę warzyw to powierzchnia ugniatania kołami może być większa nawet 10 razy , wynika to też z tego powodu, iż uprawa warzyw wymaga wielu zabiegów agrotechnicznych. Bez eliminowania zjawiska nadmiernego ugniatania gleby możemy powodować słaby wzrost roślin, podatność na choroby roślin, tworzenie się zastoisk wodnych na wiosnę, osłabienie struktury gleby, niedobór powietrza dla gleby. To wszystko może być spowodowane nadmiernym zagęszczeniem gleby mimo dostarczenia wszystkich składników pokarmowych.
Natomiast gdy gleba jest zwięzła i łatwo się zbija należy do upraw włączać zabieg głęboszowania by wyeliminować warstwę płużną. Z kolei dla gleb piaszczystych i lekkich nie zalecana jest głęboka uprawa, ponieważ mocna uprawa spowoduje niszczenie jej struktury i gleba nie będzie zatrzymywać wody. Po za odpowiednią uprawą warto stosować płodozmian, oczywiście na tyle jeśli to jest możliwe w gospodarstwie. Uprawa różnych roślin w kolejnych latach zapobiega wyczerpaniu się różnych składników odżywczych oraz może się przyczynić do ograniczenia rozwoju chorób i szkodników. Oczywiście stosując płodozmian warto trzymać się zaleceń co do kolejności i rodzaju roślin według opracowań naukowych, wtedy będą osiągane najlepsze efekty. Jednym z groźnych czynników, które mogą powodować pogorszenie stanu gleby jest erozja. Erozja gleby ma poważne konsekwencje dla środowiska i gospodarki. Przede wszystkim główna warstwa gleby, bogata w składniki odżywcze, zostaje zmyta lub wywiana. Przez to gleba traci żyzność, co odbija się na plonowaniu uprawianych roślin. Zbiory są nie tylko mniejsze (szacuje się, że wskutek erozji plony spadają o 50%), ale także mają gorszą jakość. Skoro erozja gleby ma tak druzgocące konsekwencje, to kluczowe jest przeciwdziałanie. Najważniejsze metody zapobiegania erozji gleby to:
Płodozmian przeciwerozyjny
Włączenie w plan płodozmianu roślin motylkowych i ich mieszanek z trawami w znacznym stopniu przeciwdziała erozji. Są to rośliny o głębokim systemie korzeniowym, co dobrze wpływa na strukturę gleby. Dobrze sprawdzają się rośliny ozime takie jak rzepak, żyto i pszenżyto.
Poplon jako mulcz
Dobrym pomysłem jest także uprawa poplonów ścierniskowych lub ozimych. Pełnią one podobną funkcję jak wspomniany wyżej płodozmian przeciwerozyjny, czyli osłaniają glebę. Poplon ścierniskowy można na zimę zostawić nieprzyorany – stworzy wtedy warstwę mulczu chroniącego podłoże.
Pasy drzew i krzewów
Tworzenie pasów ochronnych z drzew i krzewów na brzegach pól i wzdłuż zboczy może znacznie ograniczyć erozję. Drzewa i krzewy działają jak bariery, zatrzymując wodę i wiatr, oraz chroniąc glebę przed wymywaniem.
Struktura gleby ma kluczowe znaczenie dla efektywności siewu i ogólnej produktywności rolnictwa. Gleba o dobrej strukturze zapewnia roślinom optymalne warunki do wzrostu, poprawiając dostępność wody, powietrza i składników odżywczych. Należy pamiętać, że gleba jest nieodnawialnym, żywym organizmem, dlatego aby mieć wysokie plony przez długie lata, trzeba się o nią troszczyć.
Tekst i FOTO: Michał Ośko
