Terminem rolnictwo ekologiczne określa się ogólny system zarządzania gospodarstwem i produkcji żywności, łączący najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, wysoki stopień różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych, stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt i metody produkcji preferujące użycie substancji pochodzenia naturalnego i z naturalnych procesów.
Najogólniej system ten polega na niestosowaniu syntetycznych środków chemicznych w produkcji roślinnej i zwierzęcej. Takie postępowanie przynosi szeroko rozumiane korzyści wynikające z ochrony gleby, wód, powietrza i zachowania różnorodności biologicznej oraz krajobrazu.
Rolnictwo ekologiczne jest działaniem w interesie publicznym, przyczynia się do utrzymania i poprawy zdrowia człowieka, ochrony środowiska i rozwoju obszarów wiejskich. Zasady systemu rolnictwa ekologicznego są określone przepisami Komisji Europejskiej. Przedstawiono w nich m.in. jakimi metodami może być wytwarzany produkt ekologiczny oraz jak ten produkt powinien być oznaczony, aby zapewnić jego rozpoznawalność. Zgodnie z obowiązującymi przepisami tylko produkty certyfikowane (tj. objęte systemem rolnictwa ekologicznego) mogą być sprzedawane jako ekologiczne. Ponieważ system ten jest częścią większego łańcucha dostaw, który obejmuje sektor przetwórstwa spożywczego, dystrybucję i sprzedaż detaliczną, one również podlegają kontrolom. Każde państwo członkowskie UE ustanawia „jednostki certyfikujące lub organy kontroli” w celu inspekcji podmiotów w łańcuchu żywności ekologicznej. Producenci, dystrybutorzy i sprzedawcy produktów ekologicznych muszą się zarejestrować w lokalnej jednostce certyfikującej, zanim będą mogli sprzedawać żywność jako żywność ekologiczną. Po przeprowadzeniu inspekcji i kontroli otrzymają świadectwo potwierdzające, że ich produkty spełniają normy ekologiczne. Wszystkie podmioty są kontrolowane przynajmniej raz w roku. Procedurom kontroli podlega również importowana żywność ekologiczna.
Rosnąca świadomość społeczeństwa w kwestii konsumpcji wysokiej jakości żywności, o właściwościach prozdrowotnych, stwarza potrzebę wprowadzania do upraw ogrodniczych i rolniczych nawozów
opartych na naturalnych składnikach, wzbogaconych pożytecznymi mikroorganizmami. Zagrożeniem dla tych upraw, a ogólnie dla środowiska naturalnego, jest bowiem niewłaściwe oraz nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i innych chemicznych środków produkcji roślin, w tym pestycydów. Obserwowane, zwłaszcza w ostatnich latach, coraz powszechniejsze stosowanie nowo opracowanych biopreparatów mikrobiologicznych daje w efekcie poprawę jakości produkowanych plonów o walory prozdrowotne, a dzięki popytowi skutkuje zwiększaniem areału upraw ekologicznych. Wzbogacenie biopreparatów pożytecznymi mikroorganizmami wpływa na polepszanie skuteczności nawożenia i żyzności gleb, a także poprawę kondycji, wzrostu i rozwoju roślin uprawnych. Należy podkreślić, że wprowadzenie do praktyki nowo opracowanych biopreparatów stanowi cenną alternatywę w stosunku do chemicznych środków produkcji i przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego. Innowacyjne biopreparaty mikrobiologiczne stymulują także rozwój firm sektora produkcji ogrodniczej i rolniczej w Polsce.
W ekologicznym systemie produkcji nie mogą być stosowane hormony wzrostu, antybiotyki (poza wyraźnymi wskazaniami, ale nie profilaktycznie) oraz organizmy zmodyfikowane genetycznie (GMO) i ich pochodne. Nie wskazane jest prowadzenie produkcji ekologicznej na wielkich, wielohektarowych obszarach, szczególnie tam, gdzie przez wiele lat uprawia się ten sam gatunek roślin bądź rośliny o podobnych wymaganiach glebowych (monokultury). Prowadzi to do zmęczenia gleby skutkującego drastycznym obniżeniem plonu. Istotne jest, aby nie stosować ciężkich maszyn niszczących strukturę i teksturę gleby. Główna zasada ekologicznej uprawy roli to płytko orać, a głęboko spulchniać, czyli nie odwracać skiby. W produkcji roślinnej stosuje się nawozy organiczne produkowane najczęściej przez samo gospodarstwo rolne, np.: kompost, obornik, gnojowica, nawozy zielone (np. rośliny bobowate). Obornik w dawce 35–40 ton/ha należy jak najgłębiej przyorać. Ze względu na ochronę środowiska i wód gruntowych, nie wolno stosować większych dawek obornika, a ponadto ustawa nawozowa zabrania użycia jednorazowo nawozów organicznych, w których zawartość azotu przekracza 170 kg N/ha. W ochronie przed agrofagami ważną rolę odgrywa odpowiedni płodozmian. Układ upraw powinien być najczęściej typu mozaikowatego, tzn. rośliny osłonowe w postaci drzew, krzewów lub innych odpowiednio dobranych upraw oddzielają od siebie różne uprawy roślin.
W Instytucie Ogrodnictwa – PIB powstał pierwszy w Polsce i największy w Europie bank symbiotycznych mikroorganizmów: grzybów mikoryzowych, grzybów strzępkowych, drożdży oraz bakterii wyizolowanych z ryzosfery roślin ogrodniczych, rosnących w różnych warunkach glebowo-klimatycznych Polski (SYMBIO BANK). Wykazano dużą skuteczność mikroorganizmów zgromadzonych w jego zasobach w stymulacji wzrostu wegetatywnego i plonowania truskawki, jabłoni, wiśni, ogórka i pomidora oraz innych gatunków roślin ogrodniczych. Niektóre szczepy bakterii wykazują działanie ochronne przeciwko patogenom powodującym groźne choroby roślin, np. Botrytis cinerea (szarą pleśń), Fusarium oxysporum (fuzariozy) czy Verticillium dahliae (werticiliozy). Szczepy pożytecznych mikroorganizmów są komponentami nowo opracowanych preparatów biologicznych: biostymulatorów, bionawozów, kompostów i inokulów bakteryjno-mikoryzowych. SYMBIO-BANK to także źródło, z którego zakłady produkujące bionawozy pozyskują pożyteczne mikroorganizmy, rozmnażają je i inkorporują do biostymulatorów, bionawozów, polepszaczy glebowych i podłoży organicznych.
Dotychczasowa współpraca Zakładu Mikrobiologii i Ryzosfery Instytutu Ogrodnictwa – PIB z producentami nawozów zaowocowała rejestracją i wprowadzeniem do produkcji ogrodniczej takich bionawozów, jak: Florovit Agro – wapno nawozowe granulowane PMG z kwasami humusowymi i pożytecznymi mikroorganizmami (Grupa Inco); Florovit Mikroflora (3w1) – wapno granulowane z kwasami humusowymi i pożytecznymi mikroorganizmami (Grupa Inco); bioaktywne podłoża do uprawy warzyw Profi 3 i Profi 4 z mikroorganizmami z rodzaju Trichoderma (ARK-POL); nawóz BioPlus Forte na bazie drożdży i bakterii ryzosferowych (Microlife); BacterBase – biopreparat zawierający szczepy bakterii Bacillus velezensis i B. amyloliquefaciens do stosowania w warzywnictwie i sadownictwie (THE Sp. z o.o.); nawóz organiczno-mineralny SLAFER, który jest źródłem składników pokarmowych (makro- i mikroelementów) oraz substancji organicznej wpływającej korzystnie na wzrost i plonowanie roślin oraz żyzność gleby (Taylor); Polepszacz glebowy na bazie łupków karbońskich, zawierający wyselekcjonowane szczepy bakterii z rodzaju Bacillus i grzybów z rodzaju Trichoderma (Taylor).
Do nawożenia w rolnictwie ekologicznym polecane są również: kwasy humusowe – Humic Total, Total Soil, wyekstrahowane z leonardytów (THE Sp. z o.o.); aminokwasy (BIOPHARMACOTECH); Żywa Kreda H+ (Promyk); Czarna kreda – wapno nawozowe (GreenCal Sp. z o.o.); Mączka bazaltowa (Grafmind); nawozy organiczne na bazie węgla brunatnego, seria Florovit Bio (Grupa Inco); nawozy zielone (gryka, gorczyca, rośliny bobowate, żyto, pszenżyto), które urozmaicają następstwo roślin w płodozmianie, poprawiają strukturę gleby, zagłuszają chwasty oraz ograniczają występowanie groźnych chorób i szkodników glebowych. Ponadto komposty własnego wyrobu, pozbawione chemicznych zanieczyszczeń, nawozy organiczne BIOILSA 12,5 i BIOILSA 6-5-13 (Natural Crop), a także naturalne bakterie dostarczające azot dla wszelkich upraw o nazwie BlueN (Chemirol).
Popyt na krajowe proekologiczne technologie i nawozowe produkty mikrobiologiczne, które są konkurencyjne i bardziej skuteczne, w porównaniu z istniejącymi na rynku bioproduktami pochodzenia zagranicznego, uzasadnia prowadzenie badań ukierunkowanych na wdrożenie innowacyjnych polskich biopreparatów mikrobiologicznych do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Zwiększenie efektywności pobierania i przyswajania składników odżywczych z bionawozów i innych bioproduktów mikrobiologicznych przez rośliny jest możliwe dzięki zastosowaniu pożytecznych mikroorganizmów. Wdrażanie nowych biopreparatów z pewnością przyczyni się do zwiększenia wartości prozdrowotnych żywności produkowanej w Polsce i w UE, a tym samym wpłynie korzystnie na ochronę zdrowia społeczeństwa.
Opracowane bionawozy wyróżniają się:
l unikalną recepturą składu – zawierają m.in. węgiel brunatny, osady i odpady z przetwórstwa owoców i warzyw, torf oraz szczepy pożytecznych mikroorganizmów, co sprawia, że są wysoce skuteczne w stymulacji wzrostu i plonowania roślin oraz poprawie jakości o walory prozdrowotne;
l zwiększoną aktywnością biologiczną, ze względu na zawartość konsorcjów pożytecznych mikroorganizmów;
l korzystnym oddziaływaniem na wzrost i plonowanie roślin, poprzez wzmocnienie ich wytrzymałości na biotyczne i abiotyczne stresy środowiskowe oraz poprawę stanu odżywienia roślin w składniki mineralne.
Prof. dr hab. Lidia Sas-Paszt – Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy w Skierniewicach
