Polska prezydencja w Radzie UE upływa pod znakiem bezpieczeństwa żywnościowego i debaty o przyszłej Wspólnej Polityce Rolnej po 2027 r. Jak powinniśmy rozumieć termin „bezpieczeństwo”? Jakie działania pozwolą zapewnić trwałość produkcji i odporność sektora rolnego w Polsce i UE? Autorzy i autorki raportu „Co dalej z WPR” zabierają głos w debacie na ten temat przyszłości WPR zwracając uwagę na ten temat i wskazują trzy najważniejsze podstawy bezpieczeństwa żywnościowego – ochronę środowiska i klimatu, wzmocnienie lokalnej produkcji rolnej z uwzględnieniem roli małych gospodarstw i rolnictwo ekologiczne.
– „Susze, jałowienie gleb, spadek populacji owadów zapylających – to problemy, które już dzisiaj uderzają w gospodarstwa rolne. Jeśli nie wesprzemy rolników i rolniczek w działaniach chroniących środowisko i klimat, trudności tylko się pogłębią. To kwestia naszego bezpieczeństwa żywnościowego” – mówi Joanna Maria Stolarek, dyrektorka Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie.
Obecny Plan Strategiczny dla WPR w niewielkim stopniu odpowiada na wyzwania ekologiczne i społeczne stojące przed rolnictwem w Polsce. Raport „Co dalej z WPR?” wskazuje, że dotychczasowa ochrona małych gospodarstw jest niewystarczająca i nie pozwala zatrzymać spadku ich liczby. Zielona reforma WPR nie spełniła pokładanych w niej oczekiwań. Potencjał ekoschematów nie został w pełni wykorzystany. Najbardziej ambitne działania na rzecz ochrony środowiska i klimatu realizowane są na za małej powierzchni gruntów rolnych a finansowanie pozostaje mało atrakcyjne dla rolników. Wniosek: jeśli chcemy zadbać o bezpieczeństwo żywnościowe, musimy inaczej zdefiniować priorytety w ramach przyszłej WPR po 2027 r.
Biorąc pod uwagę powyższe wnioski i analizę dotychczasowych efektów wdrażania WPR w Polsce, autorki raportu „Co dalej z WPR?” opracowały dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz innych kluczowych instytucji publicznych zestaw rekomendacji wskazujących zalecane kierunki zmian w przyszłej Wspólnej Polityce Rolnej i w krajowym Planie Strategicznym:
Ochrona klimatu i środowiska
WPR powinna wynagradzać rolników za dostarczanie dóbr publicznych, do których zalicza się zwiększenie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, retencję wody, zapewnienie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz poprawę stanu gleby. Obecnie rolnicy otrzymują wynagrodzenie za praktyki prośrodowiskowe i proklimatyczne wyłącznie w formie rekompensaty za „poniesione koszty i utracone korzyści”. W przypadku najbardziej ambitnych rozwiązań tak wyznaczane stawki są niewystarczające. Dlatego płatności za dobrowolne działania prośrodowiskowe muszą istotnie wzrosnąć, aby odzwierciedlać rzeczywistą wartość dostarczanych dóbr publicznych. – „Środki publiczne należy w pierwszej kolejności przeznaczać na wzmocnienie zrównoważonego rozwoju produkcji rolnej i poprawę jej odporności” – podkreśla dr Justyna Zwolińska, jedna z autorek raportu i koordynatorka ds. rzecznictwa, Koalicja Żywa Ziemia
– „Pilnie potrzebna jest szeroka kampania informacyjna na temat rozwiązań opartych na przyrodzie i innych praktyk przyjaznych środowisku oraz korzyści z nich płynących. Konieczne jest włączenie tego typu zagadnień do programu szkół rolniczych” – dodaje Aleksandra Pępkowska-Król, współautorka raportu, koordynatorka ds. rolnictwa, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
Wzmocnienie lokalnej produkcji i małych gospodarstw
Małe gospodarstwa odgrywają istotną rolę w zapewnieniu lokalnego bezpieczeństwa żywnościowego, dostarczając jednocześnie cenne dobra publiczne – od zachowania różnorodności biologicznej po utrzymanie żywotności obszarów wiejskich i więzi społecznych. By je skutecznie wspierać, instrumenty WPR należy dostosować do wielkości ekonomicznej gospodarstw i ich położenia geograficznego. Dodatkowo finansowanie powinno zachecać do bezpośredniej współpracy rolników i konsumentów, np. przez kooperatywy spożywcze lub Rolnictwo Wspierane Społecznie (RWS). – „Przyszła WPR musi położyć nacisk na wzmocnienie krótkich łańcuchów dostaw. Mniejsze gospodarstwa produkujące na rynek lokalny cechuje większa odporność, dostarczają żywność nawet w czasie kryzysów, takich jak przerwanie łańcuchów dostaw czy konflikty zbrojne” – wyjaśnia Anna Jakubowska, koordynatorka programu Europejska Polityka Rolna, Fundacja im. Heinricha Bölla.
Rolnictwo ekologiczne
Rolnictwo ekologiczne, jako najbardziej zrównoważony system produkcji, powinno być szczególnie wspierane przez łączenie płatności ekologicznych z inwestycjami w gospodarstwach i stymulowanie popytu – m.in. dzięki zielonym zamówieniom publicznym i wprowadzeniu żywności ekologicznej do placówek żywienia zbiorowego. Konieczne jest także uproszczenie przepisów, usunięcie przeszkód biurokratycznych i wprowadzenie skuteczniejszych, ale mniej uciążliwych kontroli. – „Bez zbędnych barier biurokratycznych można w dalszym ciągu utrzymać właściwe standardy produkcji i wysoką jakość produktów ekologicznych” – mówi Dorota Metera, ekspertka ds rolnictwa ekologicznego, Koalicja Żywa Ziemia
Ochrona środowiska i klimatu, ochrona małych gospodarstw rolnych i ich pozycji w łańcuchu żywnościowym oraz podniesienie dobrostanu zwierząt gospodarskich zależą jednak nie tylko od decyzji podejmowanych w Brukseli. Kluczowe znaczenie ma także późniejsza realizacja założeń WPR w ramach planów strategicznych państw członkowskich.
W związku z tym, już teraz warto zastanowić się, jakie wnioski płyną z dotychczasowego wdrażania polskiego Planu Strategicznego dla WPR na lata 2023–2027. Czy i w jakim zakresie przyniósł on oczekiwaną poprawę? Co należałoby zmienić, aby skuteczniej odpowiadał na wyzwania środowiskowe i potrzeby społeczne? Nadchodzące zakończenie polskiej prezydencji w Radzie UE to dobry moment, by zastanowić się nad kierunkiem zmian.
Punktem wyjścia do dyskusji jaka odbyła się 5 czerwca w Sejmie RP był raport „Co dalej z WPR? Wnioski z dotychczasowej realizacji polskiego Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej 2023–2027 i rekomendacje”, przygotowany przez ekspertki i ekspertów z instytutów badawczych, uniwersytetów oraz organizacji pozarządowych. W raporcie poddano ocenie skuteczność instrumentów PS WPR wobec wyzwań społecznych i ekologicznych, wskazano dobre praktyki oraz obszary wymagające pilnych zmian.
Raport przedstawiły: dr Justyna Zwolińska, Dorota Metera – Koalicja Żywa Ziemia, Aleksandra Pępkowska-Król – Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków.
Raport opublikowany jest na stronie.
