W 2017 roku Komisja Europejska opublikowała komunikat „Przyszłość rolnictwa i produkcji żywności” (COM(2017) 713 final), który nakreślił wstępny kierunek dla nowej WPR. Komunikat ten przypomniał, że „najważniejszym zadaniem polityki jest zapewnienie rolnikom pomocy w przewidywaniu zmian w nawykach żywieniowych i dostosowywaniu produkcji do sygnałów płynących z rynku i do wymagań konsumentów”.
Same wnioski legislacyjne dotyczące wspólnej polityki rolnej (WPR) na lata 2021–2027 zostały ogłoszone przez Komisję Europejską w czerwcu 2018 r. Ze względu na opóźnienia w negocjacjach między współustawodawcami, tymczasowa data rozpoczęcia proponowanej reformy WPR została przesunięta na 1 stycznia 2023 r.
Przydział środków finansowych WPR na lata 2021–2027 miał miejsce podczas spotkania Rady Europejskiej w lipcu 2020 (EUCO 10/20), przy czym pod koniec 2020 roku Parlament Europejski i Rada UE zdecydowali o przeznaczeniu na rolnictwo dodatkowych środków z europejskiego instrumentu odbudowy.
Po przydziale środków finansowych w lipcu 2020 uzgodniono rozporządzenie przejściowe na lata 2021 i 2022, które przedłuży obowiązywanie większości przepisów WPR z lat 2014–2020, uwzględniając pewne nowe elementy, i zapewni sprawne przejście do przyszłych ram WPR.
Komisja Europejska postawiła trzy cele ogólne reformy WPR:
– zapewnienie uczciwego obrotu i stabilnej przyszłości ekonomicznej dla rolników,
– zwiększenie poziomu ambicji w zakresie ochrony środowiska i działań w dziedzinie klimatu,
– ochrona centralnej pozycji rolnictwa w społeczeństwie Europy.
Te cele ogólne mają zostać zrealizowane poprzez następujące cele szczegółowe:
- wspieranie godziwych dochodów gospodarstw rolnych i odporności w całej Unii (w celu wzmocnienia bezpieczeństwa żywnościowego);
- zwiększenie zorientowania na rynek i konkurencyjności, w tym większe ukierunkowanie na badania naukowe, technologię i cyfryzację;
- poprawę pozycji rolników w łańcuchu wartości;
- przyczynianie się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, a także do zrównoważonej produkcji energii;
- wspieranie zrównoważonego rozwoju i wydajnego gospodarowania zasobami naturalnymi, takimi jak woda, gleba i powietrze;
- przyczynianie się do ochrony różnorodności biologicznej, wzmacnianie usług ekosystemowych oraz ochrona siedlisk i krajobrazu;
- przyciąganie młodych rolników i ułatwianie rozwoju działalności gospodarczej na obszarach wiejskich;
- promowanie zatrudnienia, wzrostu, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich, w tym biogospodarki i zrównoważonego leśnictwa;
- poprawę reakcji rolnictwa UE na potrzeby społeczne dotyczące żywności i zdrowia, w tym bezpiecznej, bogatej w składniki odżywcze i zrównoważonej żywności, jak też dobrostanu zwierząt.
STANOWISKO POLSKIEGO RZĄDU DOTYCZĄCE KSZTAŁTU WPR NA LATA 2021–2027
1. Wspólna polityka rolna (WPR) jest kompleksową, w pełni wspólnotową polityką UE, która stanowi jeden z fundamentów Unii Europejskiej. Polityka ta realizuje coraz szerszy katalog celów publicznych i poprzez kolejne reformy reaguje na nowe wyzwania. WPR odpowiada za warunki konkurencji na jednolitym rynku, decydując przy tym o przewidywalności i stabilności warunków prowadzenia działalności rolniczej.
2. WPR także w przyszłości powinna zapewniać społeczeństwu UE niezależność żywnościową, w tym dostęp do żywności o wysokiej jakości, przyczyniając się jednocześnie do realizacji celów zrównoważonego rozwoju, w tym do zachowania w dobrym stanie zasobów ziemi, wody, powietrza i różnorodności biologicznej dla kolejnych pokoleń.
3. Budżet WPR powinien odzwierciedlać dużą europejską wartość dodaną tej polityki, zwłaszcza jako fundamentu jednolitego rynku artykułów rolno-spożywczych oraz w wymiarze społecznym, środowiskowym i spójności UE. Redukcja wspólnotowego budżetu WPR w relacji do PKB UE-27 ograniczyłaby jej skuteczność w realizacji celów wspólnotowych.
4. Zapewnienie równych warunków konkurowania na jednolitym rynku rolno-żywnościowym jest ważnym zadaniem przyszłej WPR. Dla realizacji tego celu konieczne jest m.in. odejście od historycznych kryteriów podziału środków na płatności bezpośrednie oraz zakończenie procesu wyrównania poziomu dopłat bezpośrednich pomiędzy państwami członkowskimi.
Traktatowe cele WPR, szczególnie w zakresie stabilizacji rynków rolnych, muszą być realizowane skutecznie, aby przeciwdziałać sytuacjom kryzysowym w rolnictwie. Wymaga to aktywniejszego korzystania z instrumentów wspólnej organizacji rynków rolnych. Konieczna jest także poprawa funkcjonowania łańcucha rynkowego i przeciwdziałanie praktykom protekcjonistycznym pojawiającym się na rynku UE.
5. W warunkach rosnącego powiązania UE z rynkami światowymi poziom i stabilizacja dochodów, szczególnie małych gospodarstw rolnych, będą silnie zależeć od wysokości wsparcia bezpośredniego i dywersyfikacji źródeł dochodów. Z kolei większe gospodarstwa towarowe potrzebują efektywniejszych instrumentów zarządzania ryzykiem produkcyjnym i cenowym.
6. Należy wzmocnić finansowanie II filara WPR i w jak największym zakresie zachować pro-spójnościowe kryteria podziału budżetu na ten filar. Jednocześnie należy zapewnić odpowiednie zaangażowanie pozostałych polityk unijnych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich.
7. Obecne rozwiązania prawne pozostawiają miejsce do dalszej modernizacji WPR w sposób ewolucyjny, bez fundamentalnych zmian struktury tej polityki. Realne uproszczenie poszczególnych instrumentów, jak i całej WPR na okres po 2020 roku wymaga m.in. większego zaufania do państw członkowskich w zakresie planowania, wdrażania i kontroli zgodnie z zasadą subsydiarności.
8. Konieczna jest koordynacja WPR z innymi unijnymi politykami (m.in. handlową, środowiskową, klimatyczną, energetyczną, rozwojową, spójności, konkurencji, politykę zdrowia publicznego), które coraz silniej wpływają na rolnictwo i sektor produkcji żywności. Realizacja ambitnych celów w zakresie innych wspólnotowych polityk nie będzie możliwa bez ambitnej i w pełni wspólnotowej polityki rolnej.
Priorytetowe postulaty Polski zgłoszone podczas negocjacji pakietu legislacyjnego WPR na lata 2021–2027:
1. Utrzymanie co najmniej dotychczasowego budżetu WPR z uwagi na nowe zadania dla rolników w zakresie środowiska i klimatu oraz większe otwarcie rynku UE na konkurencję zewnętrzną.
2. Zapewnienie równych warunków konkurowania polskim rolnikom na jednolitym rynku UE. Funkcjonujące w ramach rolnego rynku wewnętrznego UE podmioty muszą spełniać te same i coraz wyższe unijne standardy produkcji, dlatego należy zapewnić wyrównanie poziomu płatności bezpośrednich między państwami członkowskimi.
3. Polska krytycznie ocenia propozycję skoncentrowania redukcji budżetu WPR na II filarze. Państwa ze stawkami płatności bezpośrednich poniżej średniej UE powinny być wyłączone z redukcji budżetu II filaru lub redukcje te powinny być odpowiednio niższe.
4. Utrzymanie co najmniej obecnego pułapu, na wsparcie związane z produkcją, tj. 15% (13%+2%) rocznej krajowej koperty finansowej (propozycja KE, to 10+2%). Jednocześnie postulujemy rozszerzenie zakresu produktów, jakie można objąć tym wsparciem, o inne sektory, które mają istotne znaczenie gospodarcze, społeczne i środowiskowe w Polsce.
5. Przywrócenie wyłączenia stosowania mechanizmu dyscypliny finansowej wobec gospodarstw otrzymujących do 2000 euro z tytułu płatności bezpośrednich.
6. Utrzymanie wyłączenia małych gospodarstw z kontroli warunkowości.
7. Wydatki na ONW powinny być wliczone w limit 30% środków EFRROW na cele środowiskowo-klimatyczne.
8. Możliwość częstszych modyfikacji planu strategicznego.
9. Dobrowolna definicja aktywnego rolnika dla państw członkowskich.
10. Zapewnienie okresów przejściowych, w tym rozwiązanie umożliwiające utrzymanie poziomu wsparcia bezpośredniego w Polsce w 2020 r. na obecnym poziomie, co wymaga przesunięcia środków z II filaru z roku 2021.
11. Realne uproszczenie wspólnej polityki rolnej po roku 2020 powinno być bezwzględnym priorytetem dalszych prac nad nowymi rozwiązaniami.
12. Utrzymanie zasady N+3.
