Chwasty czyli rośliny niepożądane z rolniczego punktu widzenia, są zazwyczaj bardzo szybko eliminowane z pola za pomocą różnych zabiegów uprawowych lub herbicydowych. Jednak zanim przystąpimy do ich zwalczania, wykorzystajmy niesamowite właściwości adaptacyjne tych roślin, które nabyły w drodze ewolucji.
Z obserwacji polowych wiemy, że chwasty pojawiają się najczęściej tylko i wyłącznie w określonych warunkach siedliskowych. Współzależność pomiędzy chwastami, a agrofitocenozą jest tak ścisła i nierozerwalna, że bardzo wiele z tych gatunków wykorzystywanych jest jako rośliny wskaźnikowe, konkretnych warunków panujących na danym polu.
Definicja określa roślinę wskaźnikową jako gatunek o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do jednego (rzadziej do kilku) czynników środowiskowych, które maja wpływ na wzrost i rozwój takiej rośliny. Czynnikiem tym może być, np. typ gleby czy jej odczyn, zasobność w konkretne makro czy mikroelementy, wilgotność, zasolenie lub inne czynniki. W związku z tym występowanie tych roślin w jakimś konkretnym miejscu, umożliwia nam określenie własności środowiska odnośnie co do tego konkretnego czynnika. Metoda ta daje wiarygodne wyniki, tylko wtedy gdy obserwowane na danym terenie rośliny są prawidłowo rozwinięte i występują masowo, gdyż tylko wtedy możemy wyciągnąć prawidłowe wnioski co do konkretnego czynnika na który rośliny te posiadają bardzo wąski zakres tolerancji, występujący tylko w ściśle określonych warunkach środowiska.
Plantatorów najbardziej interesują ich własne pola uprawne, które stanowią specyficzną grupę ekosystemów, powstałą w wyniku długoletniej zamierzonej działalności człowieka. W związku z tym część gleb ornych w naszym kraju, wykazuje, dużą różnorodność pod względem zasobności, np. w makroelementy, tj. azot, fosfor, potas czy mikroelementy, tj. molibden, mangan, bor, magnez, miedź czy cynk czy w węglan wapnia (gleby kwaśne których jest najwięcej po gleby zasadowe, których jest stosunkowo niedużo). Ponadto niektóre z tych gleb, wykazują wysoki (gleby wilgotne, podmokłe) lub niski (gleby suche) poziom wód gruntowych. Takie zróżnicowane warunki siedliskowe występują nie tylko na dużych powierzchniach ale bardzo często są obserwowane również na małych areałach, tworząc tzw. mozaikowatość gleb, która jest zjawiskiem niepożądanym z rolniczego punktu widzenia, natomiast dla samych roślin (chwastów) jest wręcz wymarzonym siedliskiem, zwiększającym ich bioróżnorodność w obrębie danego pola.
Ta współzależność pomiędzy chwastami, a siedliskiem jest tak ścisła i wiarygodna, że bardzo wiele z tych gatunków uważanych jest za fitoindykatory (wskaźniki) zajmowanego siedliska. Dlatego z rolniczego punktu widzenia chwasty jako rośliny wskaźnikowe pozwalają bardzo często, niezwykle precyzyjnie, określić warunki siedliskowe, produkcyjność, sposób użytkowania, poziom nawożenia czy nawet sposób pielęgnacji (np. czy były stosowane oraz jakie herbicydy) danego pola uprawnego.
W tabeli 1. zamieszczono przykłady gatunków chwastów, których występowanie w dużej mierze uzależnione jest od różnych czynników siedliskowych, np. od typu gleby, zasobności w węglan wapnia, związki organiczne, warunków wilgotnościowych i temperaturowych oraz zawartości azotu, fosforu i potasu.
Tabela 1. Przykładowe gatunki chwastów uważane za wskaźnikowe dla różnych siedlisk
| Stanowisko | Gatunki chwastów |
| Gleba piaszczysta i słabogliniasta | chłodek drobny, prosienicznik gładki, babka lancetowata, bodziszek drobny, fiołek polny, farbownik lekarski, przymiotno kanadyjskie, koniczyna polna, czerwiec roczny, mak piaskowy, sporek polny, szczaw roczny, ślaz zaniedbany, złocień polny |
| Gleba ciężka i gliniasta | komosa biała, kurzyślad polny, rumian pospolity, szczaw kędzierzawy, szałwia łąkowa, bylica pospolita, łoboda rozłożysta, łopian większy, podbiał pospolity, gorczyca polna, |
| Gleba średnia ilasta | glistnik jaskółcze ziele, jaskier rozłogowy, ostróżeczka polna |
| Gleba bogata w próchnicę | bodziszek drobny, dymnica pospolita, maruna bezwonna, szczaw żółty, gwiazdnica pospolita, przytulia wonna, pokrzywa zwyczajna, pokrzywa żegawka, tasznik pospolity |
| Gleba uboga w próchnicę | babka lancetowata, chłodek drobny, chroszcz nagołodygowy, koniczyna polna, prosienicznik gładki, przymiotno kanadyjskie, turzyca piaskowa |
| Gleba zasobna w azot | rdest ostrogorzki, cykoria podróżnik, przytulia czepna, komosa biała, gwiazdnica pospolita, pokrzywa zwyczajna, tasznik pospolity, starzec zwyczajny, przytulia czepna, wilczomlecz obrotny, chwastnica jednostronna, palusznik krwawy, włośnica zielona, włośnica okółkowa, perz właściwy, jasnota purpurowa, serdecznik pospolity, stulicha psia, szarłat szorstki, szczyr roczny |
| Gleba uboga w azot | fiołek trójbarwny, koniczyna polna, wiosnówka pospolita, lucerna sierpowata, przewiercień okrągłolistny, miłek letni, chłodek drobny, czechrzyca grzebieniowa, wrzos zwyczajny |
| Gleba zasobna w fosfor | wyczyniec łąkowy i polny, wiechlina łąkowa i zwyczajna, kostrzewa łąkowa, koniczyna biała |
| Gleba uboga w fosfor | bliźniczka psia trawka, trzęślica modra, drżączka średnia, tomka wonna, śmiałek darniowy, mietlica pospolita |
| Gleba zasobna w potas | wyczyniec łąkowy i polny, wiechlina roczna i zwyczajna, konietlica łąkową, kostrzewa łąkową, komosa biała, przetacznik bluszczykowy i polny, mniszek polny |
| Gleba uboga w potas | bliźniczka psia trawka, trzęślica modra, drżączka średnia, śmiałek darniowy, mietlica pospolita, kostrzewa czerwona i owcza, rzeżucha łąkowa, sporek polny, szczaw polny i kędzierzawy, złocień polny, podbiał pospolity, mak polny |
| Gleba zasobna w wapń lub o odczynie zasadowym | czyściec roczny, groszek bulwiasty, lepnica rozdęta, lucerna sierpowata, przetacznik lśniący, cykoria podróżnik, miłek wiosenny, pierwiosnka lekarska, podbiał pospolity, babka zwyczajna, babka lancetowata, blekot pospolity, gorczyca polna, jasnota biała, pokrzywa żegawka, dymnica pospolita, kurzyślad błękitny, ostrożeń polny, oset zwisły, wilczomlecz drobny, rumian żółty, bniec dwudzielny, ostróżeczka polna, krowiziół zbożowy, tobołki polne |
| Gleba uboga w wapń lub o odczynie kwaśnym | czerwiec roczny, fiołek trójbarwny, rzodkiew świrzepa, szczaw polny i kędzierzawy, chaber bławatek, rumian polny, rumianek pospolity, maruna bezwonna, koniczyna polna, rdest plamisty, skrzyp polny, sporek polny, pięciornik srebrny, palusznik nitkowaty, tomka oścista, chłodek drobny, kłosówka miękka, sit dwudzielny |
| Gleba wilgotna | rdest kolankowy, rdest gruczołowaty, rdest ostrogorzki, jaskier rozłogowy, pięciornik gęsi, maruna bezwonna, mysiurek drobny, mlecz polny |
| Gleba podmokła (tworząca czasowe zastoiska wodne) | mietlica rozłogowa, czyściec błotny, jaskier rozłogowy, jaskier polny, żywokost lekarski, uczep trójlistny, mięta polna, mozga trzcinowata, sit dwudzielny, skrzyp polny, podbiał pospolity, trzcina pospolita |
| Gleby ciepłe (szybko nagrzewające się) | chwastnica jednostronna, palusznik krwawy, włośnica okółkowa i sina, żółtlica drobnokwiatowa i owłosiona, jasnota biała, bniec biały, psianka czarna |
| Warunki siedliskowe bez większego znaczenia | niezapominajka polna, rdest powojowy, rdest ptasi, rogownica polna, poziewnik szorstki, krwawnik pospolity, mniszek polny, marchew zwyczajna, wyka siewna, wyka drobnokwiatowa |
dr inż. Tomasz R. Sekutowski, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach, Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu
