Ważnym elementem poprawy żyzności gleby jest nawożenie organiczne. Z grupy nawozów naturalnych ważną rolę w aspekcie zwiększenia ilości materii organicznej w glebie odgrywa obornik, gnojowica i gnojówka. Z kolei nawozy organiczne, które powstają z substancji organicznej, bądź też z mieszaniny substancji organicznych, a także komposty, także te wyprodukowane przy udziale dżdżownic oraz resztki pożniwne również mają pozytywny wpływ na kształtowanie żyzności gleby.
Zwiększenie zasobności gleby w substancję organiczną, które bardzo często koreluje ze zwiększeniem bioróżnorodności gleby, bardzo dobrze wpisuje się w działania praktyczne w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Bowiem działalność rolnicza musi być nie tylko opłacalna, ale jednocześnie zrównoważona i przyjazna dla środowiska. Zadaniem producentów rolnych jest również utrzymanie gleby w dobrym stanie i ochrona jej różnorodności biologicznej. Trzy z dziesięciu celów szczegółowych Wspólnej Polityki Rolnej odnosi się w sposób bezpośredni do środowiska i klimatu. Mają one zachęcić producentów rolnych między innymi do magazynowania dwutlenku węgla w glebie i w biomasie oraz mają wspierać dobre praktyki zarządzania, takie jak ekstensywne gospodarowanie użytkami zielonymi, uprawa roślin strączkowych i międzyplonów, system rolno-leśny oraz nawożenie organiczne.
Stosowanie nawożenia organicznego wpływa korzystnie na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby. Nawozy naturalne i organiczne pozytywnie wpływają na właściwości fizyczne gleby poprawiając strukturę i stosunki powietrzno-wodne oraz zwiększając porowatość i pojemność wodną. Oddziałują także korzystnie na właściwości fizykochemiczne gleby, między innymi poprzez zwiększenie pojemności sorpcyjnej oraz wzrost wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami.
Z kolei poprawa właściwości chemicznych gleby w efekcie aplikacji nawozów naturalnych i organicznych następuje w efekcie ich oddziaływania na zwiększenie zawartości próchnicy i udziału frakcji kwasów huminowych, jak również form aktywnych, ruchomych i zapasowych makro- i mikroskładników, niezbędnych do wzrostu i rozwoju roślin. Kwasy huminowe będąc doskonałym lepiszczem drobnych cząsteczek gleby w znacznym stopniu wpływają na tworzenie struktury gruzełkowatej. Gleby, które posiadają dobrą strukturą gruzełkowatą charakteryzują się dobrymi stosunkami wodno-powietrznymi, co wpływa korzystnie na rozwój systemu korzeniowego, przekładając się na lepsze pobieranie wody i składników mineralnych przez rośliny.
W efekcie stosowania nawożenia organicznego poprawie ulegają również właściwości biologiczne gleb. Następuje rozwój mikroorganizmów glebowych oraz zwiększenie ich aktywności, która prowadzi do wzrostu efektywności mikrobiologicznych procesów rozkładu substancji organicznej. Nawożenie organiczne stanowi poza tym źródło naturalnych biostymulatorów, jak również dostarcza pożywki dla obecnych w glebie mikroorganizmów. Nawozy naturalne i organiczne odgrywają ważną rolę w ograniczaniu presji patogenów glebowych, bowiem wpływają na zmniejszenie ich aktywności.
Nawożenie organiczne zwiększa również zdolności buforowe gleb w stosunku do zmian odczynu, co w dużym stopniu chroni przed pojawieniem się mobilnych form pierwiastków, które w nadmiernych ilościach oddziałują szkodliwie, a niekiedy toksycznie na rośliny. Nawozy te łagodzą również ujemny wpływ niezrównoważonego nawożenia mineralnego, szczególnie w przypadku stosowania zbyt wysokich dawek nawozów azotowych i potasowych.
O czym mówi wartość nawozowa nawozów naturalnych i organicznych?
Wartość nawozowa nawozów naturalnych w dużym stopniu determinowana jest zawartością suchej masy, ilością azotu ogólnego i mineralnego, jak również pozostałych składników mineralnych. Natomiast wartość nawozowa nawozów organicznych zależy od suchej masy, zawartości azotu i stosunku węgla do azotu oraz zawartości składników mineralnych, a także składników, które niekorzystnie oddziałują na glebę czy też roślinę. Zawartość suchej masy i azotu oraz stosunek C:N warunkują szybkość rozkładu nawozów po ich wprowadzeniu do gleby. W przypadku stosunku C:N szerszego od 33,3:1 następuje trwałe unieruchomienie azotu mineralnego gleby, z kolei przy stosunku C:N w granicach od 22,2:1 do 33,3:1 dochodzi do przejściowego unieruchomienie azotu mineralnego gleby. Natomiast w przypadku stosunku C:N węższego od 22,2 obserwuje się bezpośrednią mineralizację organicznych form azotu. Przyjmuje się, że dolna granica zawartości azotu w nawozach organicznych, która chroni przed trwałym unieruchomieniem azotu mineralnego gleby wynosi 12 kg N na ha.
Nawożenie organiczne jako źródło makro- i mikroelementów dla roślin
Nawozy naturalne i organiczne stanowią cenne źródło makro- i mikroelementów dla roślin, a ich korzystne oddziaływanie zależy głównie od rodzaju zastosowanego nawozu. Poza gnojówką i gnojowicą nawozy te odznaczają się dodatkowo powolnym tempem uwalniania azotu mineralnego. W przypadku obornika jego korzystne działanie na właściwości gleby uwidacznia się przez kilka lat, a w okresie 3 lat rośliny są w stanie wykorzystać około 50% azotu wprowadzonego z obornikiem. Tona tego nawozu zawiera 3 – 8 kg azotu, 0,5 – 2,0 kg fosforu i 4,0 – 8,5 kg potasu. W pierwszym roku po zastosowaniu wykorzystanie azotu z obornika wynosi około 30%, w roku drugim – 12%, zaś w trzecim – 8%. Natomiast wykorzystanie fosforu i potasu w pierwszym roku po zastosowaniu obornika wynosi odpowiednio 20 i 60%. W przypadku gnojowicy tona tego nawozu zawiera od 3,5 do 9,1 kg azotu, od 0,6 do 2,9 kg fosforu, a zawartość potasu mieści się w przedziale od 1,2 do 7,4 kg. Natomiast w tonie gnojówki znajduje się średnio 4 kg azotu, 0,7 kg fosforu oraz 6 kg potasu.
dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni
